L-Evangelju

skond Mark

 

Nisga

 

I.   THEJJIJA GHALL-MINISTERU TA’ GESU`

 

Predikazzjoni ta’ Gwanni l-Battista  (1, 1-8)

 

1      1, 1      Il-“bxara t-tajba”, espressa mill-kelma grg. evangelion, hija l-migja tas-saltna ta’ Alla (ara Mt 4, 17+).  Imhejjija qabel fit-TQ (Is 40, 9;  52, 7;  61,1), din tithabbar minn Gesu` li “jipproklama” vangelu (Mt 4, 23;  9, 35;  Mk 1, 14p), “jevangelizza” s-saltna (Lq 4, 43;  8, 1;  ara 16, 15) u jistieden ghat-twemmin fiha (Mk 1, 15;  ara Mt 8, 10+;  Rum 1, 16+).  Din is-saltna waslet fil-persuna tieghu (Mt 11, 5p;  Lq 4, 18 u 21).  Warajh, id-dixxipli tieghu se jgorru vangelu mad-dinja kollha (Mt 24, 14p;  26, 13p;  Mk 16, 15;  Atti 5, 42+;  Gal 2, 7).  Ghall-ewwel ippriedkata, mbaghad ftit ftit miktuba, din il-bxara t-tajba ssejset fuq l-erba’ vangeli kanonici (ara l-introduzzjoni).  -  Is-sostantiv (nom), li qatt ma nsibu f’Lq, jaghti dejjem valur gdid f’Mk (u f’Mt 26, 13) permezz ta’ kelma teknika li, uzata b’mod assolut, tigi tradotta ahjar bhala “evangelju”.  Band’ohra, f’Mt, u dejjem f’Lq li juza biss verb imnissel (ara Lq 1, 19+), tidher iktar preferuta t-traduzzjoni (thabbar il-) “bxara t-tajba”.  -  l-Iben ta’ Alla:  skond kitbiet mir-IV sas-VI seklu u xiehda ohra;  ohrajn ihallu barra;  hemm kodici li jgib:  “Bin il-Mulej”.

 

            1, 4      Mt 3, 6+

 

            1, 6      Gwanni... madwar qaddu:  ara Mt 3, 4;  tr. “Gwanni kien jilbes libsa tal-gild tal-gemel”.

 

Il-maghmudija ta’ Gesu`  (1, 9-11)

 

It-tigrib fid-dezert  (1, 12-13)

 

            1, 12-13   Mk ihalli barra jew ma jaghrafx id-dettall tat-tliet tentazzjonijiet, li Mt u Lq jgibu minn xi sorsi ohra.  It-tismija tal-bhejjem selvaggi tfakkar fl-idejal messjaniku, mhabbar mill-profeti, li se jkun hemm ritorn lejn is-sliem tal-genna fuq l-art (ara Is 11, 6-9+), mghaqqad mat-tema ta’ l-irtir fid-dezert (ara Hos 2, 16+).  Is-servizz li jaghtu l-angli jesprimi l-protezzjoni divina (ara S 91, 11-13), test utilizzat ukoll minn Mt 4, 6p.

 

            1, 13    Gob 1, 6+

 

II.   IL-MINISTERU TA’ GESU` FIL-GALILIJA

 

Gesu` jniedi l-predikazzjoni tieghu  (1, 14-15)

 

            1, 15    Mt 3, 2+          Mt 8, 10+

 

            1, 15    Iz-zmien huwa mitmum:  li titkellem minn twettiq ahhari jissoponi li hemm kontinwita` li torbot id-diversi tapep fil-pjan ta’ Alla (1 Slat 8, 24;  Gherf  8, 8;  Atti 1, 7+;  ecc) u li l-bnedmin ghandhom gharfien ta’ dan.  Bit-tnedija ta’ l-ahhar fost dawn it-tapep (Rum 3, 26+;  Lhud1, 2+;  ecc), kull zmien huwa “mitmum” (Gal 4, 4+;  ara 1 Kor 10, 11):  mhux biss l-Iskrittura (Mt 1, 22+) u l-Ligi (Mt 5, 17+), izda l-ekonomija kollha tal-patt il-qadim tingieb minn Alla ghall-milja kollha taghha (Mt 9, 17;  26, 28+;  Rum 10, 4;  2 Kor 3, 14w;  Lhud 10, 1.14;  ecc).  Fi tmiem dan l-ahhar perjodu ta’ l-istorja (1 Kor 10, 11;  1 Tim 4, 1;  1 Pt 1, 5.20;  1 Gw 2, 18), li hu “l-ahhar taz-zminijiet” (Lhud 9, 26), se jasal fuqna tmiem iehor, li hu dak “taz-zmien” (Mt 13, 40.49;  24, 3;  28, 20), jigifieri “il-jum” (1 Kor 1, 8;  ara Gham 5, 18+) tal-migja ta’ Kristu (1 Kor 15, 23+), tar-rivelazzjoni tieghu (1 Kor 1, 7+) u tal-gudizzju (Rum 2, 6+;  ara S 9, 5+).

 

Is-sejha ta’ l-ewwel erba’ dixxipli  (1, 16-20)

 

            1, 17    Ejjew warajja:          Dawk li Gesu` jsejjah biex jimxu warajh (1, 20;  2, 14p;  Mt 19, 21p,27w;  Lq 9, 57-62;  ara qabel Dt 13, 3.5;  1 Slat 14, 8;  19, 20;  ecc) ghandhom, biex jaqsmu flimkien mieghu l-istess hajja, jitilqu kollox (10, 21.28p), ikunu lesti jbatu u jgorru s-salib (Mt 10, 38p;  16, 24p;  ara Gw 12, 24-26).  Ghad-dixxipli li ma kienux jafu lil Gesu` fuq din l-art, dawn se jesprimu ruhhom b’idejat li jqarrbu lejn dan bhalma huma l-komunjoni (Fil 3, 10;  1 Gw 1, 3+;  ecc) jew l-imitazzjoni (2 Tess 3, 7+). 

 

Gesu` jghallem f’Kafarnahum u jfejjaq wiehed imxajtan  (1, 21-28)

 

            1, 23    Mt 8, 29+

 

            1, 23    bi spirtu hazin:  hekk kien il-gudajizmu (ara Zak 13, 2) jsejjah lix-xjaten, barranin  u, iktar minn hekk, ghedewwa tas-safa religjuz u morali li jehtieg il-qadi lil Alla;  ara wkoll 3, 11.30;  ecc;  Mt 10, 1;  12, 43;  Lq 4, 33.36;  ecc.

 

            1, 24    Mt 2, 23+        Atti 3, 14+

 

            1, 24    Ahna x’ghandna x’naqsmu:  litt. “x’hemm bejna u bejnek” (ara Gw 2, 4+).  Tr. “xi trid minna”.  -  Gejt jew tr. “gejt?”.  -  Il-Qaddis ta’ Alla:  billi Alla hu “il-qaddis” assolut, dak kollu li jmiss mieghu hu qaddis (Lev 11, 44w;  19, 2;  ecc;  Is 6, 3), u fl-ewwel post Gesu`, li hu tieghu minhabba fil-filjazzjoni divina u l-ghazla messjanika (1, 10w ara Lq 1, 35;  Gw 6. 69+;  Atti 2, 27;  3, 14;  4, 27.30;  Apk 3, 7).

 

            1, 26    Mk 1, 34+

 

            1, 27    Mt 8, 29+

 

            1, 27    Jista’ jigi tr.:  “Hekk hu taghlim gdid;  bis-setgha sa lill-ispirti hziena jikkmanda”.

 

Fejqan ta’ omm il-mara ta’ Xmun  (1, 29-31)

 

            1, 29    baqa’ sejjer:  Tr. “baqghu sejrin”.

 

Bosta fejqan  (1, 32-34)

 

            1, 34    Sew fuq ix-xjaten (1, 25.34;  3, 12), sew fuq il-mirakolati (1, 44;  5, 43;  7, 36;  8, 26) u sahansitra fuq l-appostli (8, 30;  9, 9), Gesu` jimponi rabta ta’ skiet dwar l-identita` messjanika tieghu li se tinhall biss wara mewtu (Mt 10, 27+).  Billi l-poplu kien jahseb fil-Messija bhala hellies u gwerrier, u din kienet ideja bil-wisq differenti minn dik li Gesu` ried ilahham, huwa gharaf li kien ikun ahjar juza hafna prudenza, ghallinqas f’art Izrael (ara 5, 19), sabiex jevita li l-missjoni tieghu tiftiehem hazin (ara Gw 6, 15;  Mt 13, 13+).  Din ir-rabta tas-“sigriet messjaniku” mhix xi tezi mahduma li Mark vvinta aktar tard, kif qalu x’uhud;  hija minflok twegiba ghal atteggament storiku ta’ Gesu` li fuqu Mark, pero`, bena tema li kien jishaq hafna fuqha.  Minbarra Mt 9, 30, Mt u Lq ghandhom din ir-rabta biss b’mod parallel ma’ Mk;  anzi spiss huma jisktu. 

 

Gesu` jitlaq fis-skiet minn Kafarnahum u jterraq fil-Galilija  (1, 35-39)

 

            1, 35    Lq 3, 21+

 

            1, 38    hrigt:  hekk litt.;  tr. “gejt”.  Hareg minn Kafarnahum (v 35):  din hi l-ewwel tifsira li tidher fil-wicc, izda sens iehor iktar fil-fond jista’ jalludi ghall-migja ta’ Gesu` minghand Alla (Gw 8, 42;  13, 3;  16, 27w.30;  ara Lq 4, 43).

 

Fejqan ta’ wiehed lebbruz  (1, 40-45) 

 

            1, 41    Mk 5, 30+

 

            1, 44    Mk 1, 34+

 

Fejqan ta’ wiehed miflug  (2, 1-12)

 

2      2, 5      Mt 8, 10+

 

            2, 5      Hawnhekk Gesu` qieghed jaghmel tieghu s-setgha divina li jahfer id-dnubiet (Is 1, 18+), u din hi setgha li se jwettaq spiss matul il-ministeru tieghu.  Dan hu li jfisser ismu (Mt 1, 21).  Se jkun hu nnifsu li jghaqqad din is-setgha mal-mewt tieghu (Mt 20, 28+) u mad-demm tal-patt (Mt 26, 28p+).  Il-komunitajiet insara min-naha taghhom se jattribwixxu din l-opra divina ghal Kriastu mejjet u mqajjem mill-mewt (bhal f’Atti 2, 38;  3, 19;  10, 43;  13, 38;  Rum 3, 21-26+;  5, 6-9;  Efes 1, 7;  4, 32;  Kol 1, 14;  3, 13;  1 Gw 1, 7;  2, 12;  Lhud 9, 26;  Apk 1, 5).  Gesu` fada wkoll din is-setgha f’idejn id-dixxipli, filwaqt li impenja lil Alla li jirratifika dak li huma jiddeciedu (Mt 16, 19;  18, 18;  Gw 20, 23).

 

Is-sejha ta’ Levi  (2, 13-14)

 

            2, 13    lejn xatt il-bahar:  il-bahar tal-Galilija jew l-ghadira ta’ Tiberjadi.

 

Ikla mal-midinbin  (2, 15-17)

 

Tahdit fuq is-sawm  (2, 18-22)

 

Id-dixxipli jaqtghu s-sbul  (2, 23-28)

 

            2, 23    Ghal Mk in-nuqqas tad-dixxipli mhux qieghed, bhal f’Mt u Lq, f’li kienu qed jigbru s-sbul biex jaqtghu il-guh, izda f’li kienu qed iqacctuh biex jifthu triq quddiemhom.  Meta Mk kien qed jipprezenta l-fatt b’dan il-mod, huwa ried li n-nuqqas ikun jista’ jiftiehem ahjar mill-qarrejja li ftit kienu jifhmu fil-kazistika gudajka:  bl-istess mod li bilkemm seta’ wiehed jghid li l-gbir ta’ ftit sbul kien “hsad”, daqstant kien car li wiehed ma kellux jeqred ghalqa biex jaqsam minn fuqha.  Din il-prezentazzjoni gdida ma taqbilx sew mal-bqija tar-rakkont, li Mk halla mhux mittiefes.

 

            2, 26    Ez 25, 23+

 

            2, 26    fi zmien il-qassis il-kbir Abjatar:  il-qassis il-kbir ta’ 1 Sam 21, 2-7 kien fil-fatt Ahimelek.  Jew qieghed hawn jissemma ibnu Abjatar (Ebjatar) ghaliex kien iktar maghruf bhala l-qassis il-kbir fi zmien David (2 Sam 20, 25), jew Mk qieghed isegwi tradizzjoni diversa, li kienet taghmel lil Abjatar missier Ahimelek (2 Sam 8, 17 TM). 

 

            2, 27    Dan v ma jinsabx f’Lq u Mt, u gie mizjud minn Mk fi zmien meta l-ispirtu gdid tal-kristjanezmu ghamel l-obbligu tas-Sibt wiehed definittiv (ara Lq 5, 39+).

 

Il-fejqan tar-ragel b’idu niexfa  (3, 1-6)

 

3         3, 6      L-Erodjani, iktar milli nies semplicement fis-servizz ta’ Erodi, kienu lhud sostenituri politici tad-dinastija ta’ Erodi Antipa, tetrarka tal-Galilija (ara Lq 3, 1+), u li kellhom influwenza fuqu (ara Mt 22, 16+). 

 

Il-kotra timxi wara Gesu`  (3, 7-12)

 

            3, 7-8  Punteggatura xejn certa. Il-Lhudija tinsab fil-Palestina tan-nofsinhar, filwaqt li Tir u Sidon jinsabu ’l fuq fit-tramuntana fis-Sirofenicja (Libanu).

 

            3, 10    Mk 5, 30+

 

            3, 11    Mt 8, 29+

 

            3, 12    Mk 1, 34+

 

L-ghazla tat-Tnax  (3, 13-19)

 

            3, 16    Mt 16, 18+

 

            3, 14    u ghazel tnax:  il-kapijiet il-godda tal-poplu l-maghzul il-gdid ghandhom ikunu tnax, bhat-tribujiet ta’ Izrael.  Dan l-ghadd se jerga’ jkun l-istess wara t-tbeghid ta’ Guda (Atti 1, 26), biex hekk jinzamm ghal dejjem fis-sema (Mt 19, 28p;  Apk 21, 12-14+).

 

            3, 19    Hawnhekk Mk qed ihalli barra d-diskors li jsemmu Mt 5-7 u Lq 6, 20-49, x’aktarx ghax kien ta’ anqas htiega ghal dawk li kien indirizzat lejhom, li iktar kienu mhabbtin bl-opri u l-persuna ta’ Gesu` milli bid-dettalji tat-taghlim tieghu fuq il-ligi gudajka.

 

Qrabat Gesu` jrazznuh  (3, 20-21)

 

            3, 21    ghax qalu:  jista’ jigi tr. “ghaliex kienu jghidu(lhom)”.

 

Kalunnji tal-kittieba  (3, 22-30)

 

            3, 30    Li tattribwixxi lix-xitan dak li hu opra ta’ l-Ispirtu s-Santu ifisser li tirrofta d-dawl tal-grazzja divina u l-mahfra li tigi minnha.  Atteggament  bhal dak tabilfors jaqtghek mis-salvazzjoni.  Izda l-grazzja tista’ tibdel din il-pozizzjoni;  ikun ghalhekk possibbli ritorn ghas-salvazzjoni (ara n-nota 1, 23+).

 

Il-qraba tassew ta’ Gesu`  (3, 31-35)

 

Parabbola taz-zerriegh  (4, 1-9)

 

4      4, 8      ghamlu l-frott; u l-frott kiber u tkattar:  tr. “u ghamlu l-frott hekk kif kibru u tkattru”.

 

Ghaliex Gesu` jitkellem bil-parabboli  (4, 10-12)

 

            4, 11    Rum 16, 25+

 

            4, 12    Is 6, 9-10+

 

            4, 12    halli:  din il-kelma li tghaqqad (kongunzjoni), imhollija barra f’Mt, tesprimi “skop fl-Iskrittura”:  “sabiex titwettaq l-Iskrittura li tghid”.

 

Tifsira tal-parabbola taz-zerriegh  (4, 13-20)

 

            4, 13    Din it-tema dwar l-appostli li ma jifhmux dak li Gesu` jghid jew jaghmel, sahaq fuqu b’mod partikjolari Mk (6, 52;  7, 18;  8, 17w.21.33;  9, 10.32;  10, 38).  Minbarra xi siltiet ohra paralleli (Mt 15, 16;  16, 9.23;  20, 22;  Lq 9, 45) u Lq 18, 34;  24, 25.45, Mt u Lq xi daqqiet hallew barra, jekk mhux ukoll sewwew:  qabbel Mt 14, 33 ma’ Mk 6, 51w, u ara Mt 13, 51 (ara Gw 14, 26+).

 

Kif tircievi u twassal taghlim Gesu`  (4, 21-25)

 

            4, 21-25   Mk, segwit minn Lq, hawnhekk (vv 21-25) gabar flimkien erba’ parabboli zghar tax-xorta maxal, li jistghu jinghataw diversi tifsiriet skond il-kuntest li fih dawn jigu utilizzati.  Ara l-applikazzjonijiet maghmula bnadi ohra mit-tennijiet ta’ Lq u s-siltiet paralleli f’Mt.  Fil-kuntest prezenti, dawn jistghu jkunu kollha fehmiet tat-taghlim ta’ Gesu`, dawl li jrid idawwal u li dawk li jibbenefikaw minnu huma b’xi mod responsabbli ghalih. 

 

Parabbola taz-zerriegha li tinbet wehidha  (4, 26-29)

 

            4, 29    Is-saltna ta’ Alla ggorr fiha nnifisha bidu ta’ zvilupp, qawwa mohbija li se twassalha ghat-twettiq shih taghha.

 

Parabbola taz-zerriegha tal-mustarda  (4, 30-32)

 

Gheluq fuq il-parabboli  (4, 33-34)

 

It-tempesta msikkta  (4, 35-41)

 

            4, 40    Mt 8, 10+

 

L-imxajtan ta’ Gerasa  (5, 1-20)

 

5      5, 1      Gerasin:  varjanti jaqraw “Gadarin” (ara Mt) jew “Gergesin”.

 

            5, 19    Mk 1, 34+

 

            5, 20    Mt 4, 25+

 

Fejqan mit-tnixxija tad-demm

u qawmien bint Gajru  (5, 21-43)

 

            5, 30    Din il-qawwa tiftiehem bhal xi nixxiegha fizika li topra l-fejqan (ara Lq 6, 19) permezz ta’ kuntatt li jsir (ara 1, 41;  3, 10;  6, 56;  8, 22).

 

            5, 33    Din il-marda, mhux biss minhabba fix-xorta umiljanti taghha, kienet tqieghed lil din il-mara fi stat ta’ tingis legali (Lev 15, 25).

 

            5, 34    Mt 8, 10+

 

            5, 36    Mt 8, 10+

 

            5, 37    Dawn se jergghu jkunu t-tliet xiehda privileggati fit-trasfigurazzjoni (9, 2) u fl-agunija (14, 33;  ara 1, 29;  13, 3).  

 

            5, 41    Talitha, qum:  dawn kelmiet bl-aramajk, l-ilsien li kien jithaddet bih Gesu`.

 

            5, 43    Mk 1, 34+

 

Zjara f’Nazaret  (6, 1-6)

 

6      6, 3      Mt 12, 46+

 

            6, 3      il-mastrudaxxa u mhux “bin il-mastrudaxxa” (Mt 13, 55);  kliem Mk jigbed iktar attenzjoni ghat-twelid verginali ta’ Gesu`.  -  Goze`: hemm varjanti “Gose`” jew “Guzeppi”.

 

            6, 5      1 Tim 4, 14+

 

            6, 6      Mt 8, 10+

 

Missjoni tat-Tnax  (6, 7-13)

 

            6, 8      Skond Mt u Lq, lanqas hatar.  Il-hsieb madankollu jibqa’ l-istess wiehed:  id-distakk totali tal-missjunarju. 

 

Erodi u Gesu`  (6, 14-16)

 

            6, 14    u xi whud bdew jghidu:  varjanti ggib:  “u qal”.

 

            6, 15    Mt 16, 14+

 

Il-qtil ta’ Gwanni l-Battista  (6, 17-29)

 

            6, 20    kien jibqa’ mhasseb hafna:  vulg. ggib:  “kien jaghmel bosta hwejjeg”.  -  Il-frazi kollha tr. (b’mod inqas probabbli):  “...kien iharsu mill-ghawg;  kien jisimghu, kien isaqsih kull xorta ta’ mistoqsija, u kien ihobb joqghod jisimghu”.

 

            6, 23    Est 5, 3+

 

L-ewwel tkattir tal-hobz  (6, 30-44)

 

Gesu` jimxi fuq l-ilma  (6, 45-52)

 

            6, 45    x-xatt l-iehor:  x’aktarx mizjuda kif mehuda minn Mt 14, 22.

 

            6, 52    Mk 4, 13+

 

Fejqan il-morda f’Gennesaret  (6, 53-56)

 

Tahdit fuq it-tradizzjonijiet tal-Farizej  (7, 1-13)

 

7      7, 3      haslu jdejhom sewwa:  Tr. (haslu jdejhom) “sa minkbejhom”;  litt. “bil-ponn”.

 

            7, 4      jekk ma jinhaslux:  Tr. “jekk ma jixxarbux kollhom bl-ilma”.  -  Tr.:  (ma jiklux) “dak li jgibu mis-suq jekk qabel ma jnaddfuhx”.

 

            7, 5      it-tradizzjoni ta’ missirijiethom:  tinkludi dawn il-precetti u drawwiet li r-rabbini kienu ziedu mal-Ligi ta’ Mose`, li kienu jghidu li kienu jitnisslu bil-fomm minghand dak il-legislatur kbir.

 

            7, 11    Qorban:  kelma bl-aramajk li tfisser offerta, b’mod partikolari offerta maghmula lil Alla.  Ara Mt 15, 6+.

 

Taghlim fuq dak li hu safi u dak li mhux  (7, 14-23)

 

            7, 16    Tr.  “Jekk hawn min ghandu widnejn biex jisma’, ha jisma’”.

 

            7, 17    Parabbola tax-xorta maxal tal-lhud, li jista’ jkun maghmul minn sentenza wahda biss, mirquma u enigmatika.

 

            7, 18    Mk 4, 13+

 

            7, 19    B’hekk wera li l-ikel kollu hu safi:  litt.  “issaffa l-ikel kollu”;  parti minn  frazi li ma tiftiehemx (x’aktarx nota ta’ tfisir) I li ma titifissirx dejjem l-istess.

 

            7, 21    Rum 1, 29+

 

III.   GESU` JTERRAQ ’L HINN MILL-GALILIJA

 

Fejqan bint is-Sirofenicja  (7, 24-30)

 

            7, 24    fl-inhawi tal-belt ta’ Tir:  Tr. “fl-inhawi ta’ Tir”, hu hemm min izid ukoll “u Sidon” (ara Mt 15, 21). 

 

            7, 26    Mt 8, 29+

           

            7, 26    Griega, mhux mir-razza, ghax kienet Sirofenicja, izda bhala kultura, jigifieri pagana (ara Gw 7, 35;  Atti 16, 1).

 

Fejqan ta’ wiehed trux u mbikkem  (7, 31-37)

 

            7, 33    1 Tim 4, 14+

 

            7, 35    Mt 8, 3+

 

            7, 36    Mk 1, 34+

 

It-tieni tkattir tal-hobz  (8, 1-10)

 

8      8, 10    Dalmanuta:  isem imkien mhux maghruf, bhal “Magadan” f’Mt 15, 39;  jew forsi traskrizzjoni ta’ xi kelma bl-aramajk li ma tingharafx sew.

 

Il-Farizej jitolbu sinjal mis-sema  (8, 11-13)

 

            8, 12    Ir-rifjut ta’ kull sinjal, skond Mk, hu ta’ spiss ikkunsidrat iktar originali mill-weghda tas-“sinjal ta’ Gona” f’Mt u Lq.  X’aktarx pero` li Mk halla barra din it-tifkira biblika ghax beza’ li se jbieghed il-qarrejja tieghu,   u Gesu` tabilhaqq wieghed dan is-sinjal biex ihabbar it-trijonf tal-liberazzjoni finali tieghu, hekk kif Mt wera dan b’mod car ghall-ahhar (ara Mt 12, 39+).

 

Il-hmira tal-Farizej u ta’ Erodi  (8, 14-21)

 

            8, 17    Mk 4, 13+

 

            8, 21    Mk 4, 13+

 

            8, 21    Dan huwa invit ghad-dixxipli li jissuperaw il-preokkupazzjonijiet materjali biex jirriflettu fuq il-missjoni ta’ Gesu` mdawla bilk-mirakli tieghu.

 

Fejqan l-aghma f’Betsajda  (8, 22-26)

 

            8, 22    Mk 5, 30+

 

            8, 23    1 Tim 4, 14+

 

            8, 24    hares ’il fuq:  jista’ jigi tr.:  “meta beda jara”.

 

            8, 25    Mt 8, 3+

 

            8, 26    Mk 1, 34+

 

Stqarrija tal-fidi minn Pietru  (8, 27-30)

 

            8, 30    Mk 1, 34+

 

L-ewwel thabbira tal-Passjoni  (8, 31-33)

 

            8, 33    Mk 4, 13+

 

Kundizzjonijiet biex timxi wara Gesu`  (8, 34 - 9, 1)

 

It-trasfigurazzjoni  (9, 2-8)

 

9      9, 2-8   Filwaqt li Mt jaghmel mit-trasfigurazzjoni proklamazzjoni ta’ Gesu` il-Mose` il-gdid (ara Mt 17, 1+) u Lq jishaq fuq it-thejjija ghall-Passjoni li tinsab fil-qrib (ara Lq 9, 28+), Mk jara fiha fuq kollox epifanija (wirja) glorjuza tal-Messija mohbi, konformi mat-tema dominanti tal-evangelju tieghu:  din ix-xena ta’ sebh, ghalkemm wahda li tghaddi, turi dak kollu li hu tabilhaqq bhalissa u dak kollu li se jsehh dalwaqt b’mod definittiv fil-bniedem li ghal xi zmien se jkollu jaghraf x’inhu l-inzul (kenosi) tal-qaddej li jbati. 

 

            9, 2      Mk 5, 37+

 

Mistoqsija dwar Elija  (9, 9-13)

 

            9, 9      Mk 1, 34+

 

            9, 10    Mk 4, 13+

 

L-epilettiku mxajtan  (9, 14-29)

 

            9, 14    rawhom:  varjanti ggib “rah”.

 

            9, 17    Mt 8, 29+

 

            9, 24    Mt 8, 10+

 

            9, 27    Mt 8, 16+

 

            9, 29    b’xejn hlief bit-talb:  varjanti ggib:  “b’xejn hlief bit-talb u bis-sawm”.           

 

It-tieni thabbira tal-Passjoni  (9, 30-32)

 

            9, 30    Mk 1, 34+

 

            9, 31    Mk 8, 31+

 

            9, 32    Mk 4, 13+

 

Min hu l-akbar?  (9, 33-37)

 

            9, 33    Mk 7, 24+

 

            9, 37    Mt 10, 40+

 

Isem Gesu`  (9, 38-40)

 

            9, 39    Atti 3, 16+

 

Hniena murija lid-dixxipli  (9, 41)

 

            9, 41    1 Kor 3, 23+

 

L-iskandlu  (9, 42-50)

 

            9,  42   li jemmnu fija:  xi daqqiet “fija” tithalla barra.

 

            9, 44.46  Vv 44 u 46 (vulg.), li mhumiex hlief tennija tav 48 skond l-ahjar mss., ahjar jithallew barra.

 

            9, 48    Is 66, 24+

 

            9, 49    Lev 2, 13+

 

            9, 49    immellah bin-nar:  In-nar li jmellah jirreferi sew ghall-kastig li jaghdab ghall-midinbin billi jikkonservhom, sew iktar minn hekk ghan-nar li jippurifika lill-fidili (it-tigrib, il-gudizzju ta’ Alla) sabiex jaghmel vittmi li jintghogbu f’ghajnejn Alla (ara Lev 2, 13, li talludi ghaliha zieda:  “u kull vittma se tkun immellha bil-melh”).  V 50 (ara Mt 5, 13) mid-dehra qieghed jidher hawnhekk ghax tissemma biss il-kelma “melh”.

 

Kwistjoni dwar id-divorzju  (10, 1-12)

 

10    10, 1-12  Mt 19, 1-9+

 

            10, 7    ihalli lil missieru u ’l ommu:  hemm iz-zieda wkoll:  “biex jinghaqad mal-mara tieghu”  (ara Gen 2, 24 u Mt 19, 5).

           

            10, 10  Mk 7, 24+

 

        10, 12  jekk mara titlaq lil zewgha:  din il-klawzola tirrifletti d-dritt ruman, ghax il-Ligi ta’ Mose` kienet tikkoncedi dan id-dritt ta’ chid (jew divorzju) lir-ragel wahdu, u mhux lill-mara.

 

Gesu` u t-tfal  (10, 13-16)

 

Ir-ragel ghani  (10, 17-22)

 

Il-periklu ta’ l-ghana  (10, 23-27)

 

            10, 24  staghgbu ghal din il-kelma:  ghax l-ghana u l-gid kienu meqjusa bhala sinjali tal-barka divina (ara d-dahla ghall-Kotba ta’ l-Gherf).

 

Rikumpens ghal min ihalli kollox  (10, 28-31)

 

It-tielet thabbira tal-Passjoni  (10, 32-34)

 

            10, 33  Mk 8, 31+

 

It-talba ta’ ulied Zebedew  (10, 35-40)

 

            10, 37  Meta tittrijonfa bhala Sultan messjaniku.

 

            10, 38  Mk 4, 13+

 

            10, 38  Bhall-kalci li jrid jinxtorob (ara 14, 36), hekk il-maghmudija li jrid jiehu hi xbieha tal-Passjoni li qeghda dejjem toqrob:  skond is-sens ewlieni tal-kelma grg. “tghammed”, Gesu` se “jitghaddas” f’abbiss ta’ tbatijiet.

 

Il-kapijiet ghandhom jaqdu (10, 41-45)

 

L-aghma fi hrug Geriko  (10, 46-52)

 

            10, 51  Mt 8, 10+

 

            10, 51  Rabbuni:  bl-aramajk:  “Mghallem tieghi” jew “mghallem” (ara Gw 20, 16).

 

IV.   IL-MINISTERU TA’ GESU` F’GERUSALEMM

 

Id-dahla messjanika f’Gerusalemm (11, 1-11)

 

11      11, 12-33   L-Evangelji sinottici hawnhekk jipprezentaw ordni differenti, li jitfisser bl-evoluzzjoni litterarja tat-tradizzjoni.  Min-naha l-wahda, d-dhul f’Gerusalemm u t-tkeccija tal-bejjiegha fit-tempju, li Mt u Lq jambjentaw fl-istess jum, Mk jirrakkonta f’zewg granet differenti u mifrudin minn xulxin mill-grajja tat-tina l-mishuta.  Min-naha l-ohra, it-tina l-imnixxfa (bhas-sahta li tircievi f’Mt) tiddahhal minn Mk bejn it-tkeccija tal-bejjiegh mit-tempju u t-tahdit fuq l-awtorita` ta’ Gesu`, zewg siltiet li ghall-ewwel kellhom jigu wara xulxin minghajr ebda firda (ara Gw 2, 14-22).  Dawn id-differenzi jispjegaw ruhhom jekk il-grajja tat-tina iddahhlet iktar tard f’nisga ewlenija (li tonqos f’Lq), u dan f’zewg tapep:  ghall-ewwel, is-sahta, mbaghad l-inxif taghha, silta li giet mizjuda wara u li riedet tislet mis-sahta li hekk sehhet, taghlima fuq l-effikacja tat-talb li jsir bil-fidi.  Huwa f’Mk biss li din it-taghlima gabet ukoll, b’taghqid ta’ kliem, logion fuq il-mahfra ta’ l-offizi, li Mt juza fl-okkazjoni tal-Missierna (Mt 6, 14).

 

It-tina l-mishuta  (11, 12-14)

 

Il-bejjiegha mkeccija mit-tempju  (11, 15-19)

 

            11, 17 Fost is-sinottici huwa Mk biss li jiccita, forsi bi skop espress, l-ahhar kelmiet tat-test ta’ Isaija, li jhabbru t-tixrid universali tal-kult messjaniku.

 

It-tina mnixxfa.  Fidi w talb  (11, 20-26)

 

            11, 22  Mt 8, 10+

 

            11, 26  V hawn imholli barra, izda vulg. ggib:  “Izda jekk intom ma tahfrux lill-bnedmin, lanqas Missierkom li hu fis-sema mhu se jahfrilkom il-htijiet taghkom”  (ara Mt 6, 15).

 

Oggezzjoni tal-lhud dwar l-awtorita` ta’ Gesu`  (11, 27-33)

 

            11, 32  Mt 16, 14+

 

Parabbola tal- bdiewa qattilin  (12, 1-12)

 

12      12, 1    Is 5, 1+

 

It-taxxa lil Cesari  (12, 13-17)

 

            12, 13  Mk 3, 6+

 

Il-qawmien mill-imwiet  (12, 18-27)

 

            12, 19  Dt 25, 5+

 

            12, 26  fejn jissemma l-ghollieq:  jigifieri hemm fejn tinghad il-grajja ta’ l-ghollieq jaqbad.

 

L-ewwel kmandament  (12, 28-34)

 

            12, 29  Mulej wiehed hu:  fit-TG il-monoteizmu huwa intransigenti daqskemm hu fil-gudajizmu.  Hawnhekk, fuq fomm Gesu`, jissejjes fuq ix-Xema’ (Dt 6, 4-5+).  Pawlu jheggeg il-pagani  “jikkonvertu” lejn Alla l-wahdieni li jghix (Atti 14, 15+;  1 Tess 1, 9+;  ara 1 Kor 8, 4-6;  1 Tim 2, 5).  Kif jaraha hu, l-opra kollha ta’ Kristu Gesu` gejja minn Alla u hemm issib il-milja taghha ghaliex Alla jdawwarha ghall-glorja tieghu nnifsu (Rum 8, 28-30;  16, 27;  1Kor 1, 30;  15, 28.57;  Efes 1, 3-12;  3, 11;  Fil 2, 11;  4, 19w;  1 Tim 2, 3-5;  6, 15w;  ara Lhud 1, 1-13;  13, 20w; ecc).  L-Evangelju skond Gwanni jesprimi l-fatt mod iehor:  Gesu` gej mill-Missier (3, 17+.31;  6, 46;  ecc) u jmur ghand il-Missier (7, 33;  13, 3;  14, 6+).  

 

            12, 32-34  Dan il-kumpliment mhux mistenni (vv 32-34), li bih il-kittieb qed jitfahhar ghax seplicement tenna kliem Gesu`, huwa zieda mehuda minn tradizzjoni parallela ghalvv28-31, u li l-ghamla litterarja taghha iktar tfakkar f’Lq 10, 25-28.

 

            12, 33  Gham 5, 21+

 

Kristu, bin u Sid David  (12, 35-37)

 

            12, 35  Mt 9, 27+

 

Il-kittieba gudikati minn Gesu`  (12, 38-40)

 

L-offerta ta’ l-armla  (12, 41-44)

 

            12, 41  Il-kamra tat-tezor, gewwa t-tempju, kellha ghaldaqshekk kaxxa fuq barra li fiha kienu jintefghu l-offerti.

 

Kliem eskatologiku.  Dahla  (13, 1-4)

 

13      13, 1-37   B’mod differenti minn kif dan il-kliem jinghad f’Mt, li jzid mat-tbassir tal-qerda ta’ Gerusalemm u tat-tempju dik ta’ l-ahhar tad-dinja (ara Mt 24, 1+), il-kliem kif jinghad f’Mk zamm shih fil-bicca l-kbira tieghu l-orjentament ewlieni, li jitkellem biss mill-qerda ta’ Gerusalemm.  Ghadd ta’ kritici jahsbu li hemm jaraw apokalissi zghira gudajka li hi mnebbha minn Danjel (vv 7w.14-20.24-27), mitmuma bi kliem Gesu` (vv 5w.9-13.21-23.28-37).  Ebda haga f’dawn il-kliem, lanqas fis-sies ta’ l-apokalissi zghira gudajka, ma thabbar xi haga differenti mill-krizi messjanika imminenti u mill-helsien mistenni tal-poplu l-maghzul, li fil-fatt sehhew bil-qerda ta’ Gerusalemm, bil-qawmien ta’ Kristu u bil-migja tieghu fil-Knisja.  

 

            13, 3    Mk 5, 37+

 

Il-bidu tat-tbatijiet  (13, 5-13)

 

L-hemm il-kbir ta’ Gerusalemm  (13, 14-23)

 

Il-wirja glorjuza ta’ Bin il-bniedem  (13, 24-27)

 

            13, 24-27   L-ghegubijiet kosmici jservu fil-ligwagg tradizzjonali tal-profeti (ara r-riferenzi marginali, hawn u b’mod specjali f’Mt 24, 29-31) biex jiddeskrivu l-interventi qawwijin ta’ Alla fl-istorja, hawnhekk il-krizi messjanika li warajha jigi t-trijonf finali tal-poplu ta’ qaddisin u tar-ras taghom Bin il-bniedem.  Xejn ma jimponi li dawn ghandhom jigru fl-ahhar tad-dinja, kif ta’ spiss jigri minhabba fil-kuntest li Mattew dahhalhom fih (ara Mt 24, 1+).

 

            13, 26  Mt 8, 20+

 

Parabbola tat-tina  (13, 28-32)

 

Ishru biex ma tinhasdux  (13, 33-37)

 

            13, 35  jekk hux fil-ghaxija... mas-sebh: kienu jaqsmu l-lejl f’dawn l-erba’ velji, kull wahda ta’ tliet sieghat.

 

 

V.   IL-PASSJONI U L-QAWMIEN TA’ GESU`

 

Kumplott kontra Gesu`  (14, 1-2)

 

14      14, 1    Mt 26, 17+

 

Id-dilka f’Betanja  (14, 3-9)

 

            14, 3    Mark jippreciza, bhal Gw 12, 3, il-kwalita` tal-fwieha:  nard, estratt minn pjanta aromatika ta’ l-Indja;  huwa wahdu li jinnota li l-mara kissret vazett biex tferra’ l-fwieha b’mod iktar abbundanti u iktar mghaggel, li hu gest ta’ generozita` li tmisslek qalbek.

 

It-tradiment ta’ Guda  (14, 10-11)

 

Thejjijiet ghall-ikla ta’ l-Ghid  (14, 12-16)

 

            14, 12-16         Skond Mt, Gesu` gharraf l-ghazla tieghu lis-sid f’Gerusalemm li huwa stieden ruhu ghandu;  skond Mk, sinjal kellu jwassal liz-zewg dixxipli li qabbad f’kamra li kellhom isibu lesta minn qabel.  Minkejja li s-sinjal u l-ftehim setghu kienu miftehmin minn qabel, il-prezentazzjoni litterarja taghhom, imnebbha minn 1 Sam 10, 2-5, taghti lix-xena xehta ta’ gharfien bil-quddiem sopranaturali.  Ta’ min jinnota min-naha l-ohra li l-ghamla tal-grajja kienet tixbah hafna t-thejjija ghad-dhul messjaniku (Mk 11, 1-6).  

 

Thabbira tat-tradiment ta’ Guda  (14, 17-21)

 

It-twaqqif ta’ l-Ewkaristija  (14, 22-25)

 

            14, 25  Mt 8, 11+

 

Tbassira dwar ic-cahda ta’ Pietru  (14, 26-31)

 

Fil-Getsemani  (14, 32-42)

 

            14, 33  Mk 5, 37+

 

            14, 36  Abba` huwa isem aramajk li, fuq fomm Gesu`, jesprimi l-familjarita` ta’ l-Iben mal-Missier (ara Mt 11, 25-26p;  Gw 3, 35;  5, 19w;  8, 28w;  ecc).  Hekk ukoll se jkun fuq fomm l-insara (Rum 8, 15;  Gal 4, 6), li l-Ispirtu (Rum 5, 5+) jaghmel ulied Alla (Mt 6, 9;  17, 25+;  Lq 11, 2;  ecc).

 

            14, 38  Rum 7, 5+

 

L-arrest ta’ Gesu`  (14, 43-52)

 

            14, 52  Dettall li jnizzel Mk biss.  Bosta kummentaturi raw f’dan iz-zaghzugh lill-evangelista nnifsu.

 

Gesu` quddiem is-Sinedriju  (14, 53-65)

 

            14, 60  Bhal f’Mt 26, 62, jista’ jigi tr.:  “Xejn ma twiegeb ghal li qeghdin jixhdu dawn kontra tieghek?”.

 

            14, 61  Bin l-Imbierek:  attribut li jissostitwixxi l-isem ta’ Jahwe`, li l-lhud kienu jevitaw mill jlissnu.  L-istess jinghad ghal “Qawwa” f’v 62.  V tr. “Bin Alla l-imbierek”. 

 

            14, 62  Mk 13, 26+

 

            14, 65  Tr.:  “Mbaghad xi whud bdew jobzqulu fuq wiccu, jaghtuh bil-ponn (harta) u jghidulu “Aghmilha ta’ profeta!’”.  “Jobzqulu fuq wiccu”:  skond vetus latina u sirjak;  l-aktar xiehda, biex jarmonizzaw ma’ Lq 22, 64, igibu:  “jobzqulu fuqu u jghattulu wiccu b’bicca”;  xiehda ta’ valur sekondarju jzidu:  “min hu li tak din id-daqqa?”, biex tarmonizza ma’ Mt 26, 68 u Lq 22, 64.  -  Jekk Mk ma jgib xejn la dwar il-bicca lanqas dwar il-mistoqsija, ix-xena ma ghandhiex xorta ta’ wahda fejn tindovina, izda semplicement wahda li tesponi z-zeblih tal-profeta imhabbar f’Is 50, 6.

 

Ic-cahdiet ta’ Pietru  (14, 66-72)

 

            14, 67  Mt 2, 23+

 

            14, 68  Meta s-serduk jidden ghall-ewwel darba, u dan ma jcaqlaqx lil Pietru, u t-taparsi hrug tieghu ’l barra wara dan, huma strambi u jgieghluna nahsbu f’rakkont primittiv li kien fih biss ic-cahda, bis-serduk jidden u l-hrug tieghu ’l barra.  It-tghaqqid tieghu ma’ zewg rakkonti paralleli, li gejjin minn tradizzjonijiet ohra, gabet l-ghadd tradizzjonali ta’ cahdiet ghal tlieta (14, 30p.72p;  ara Gw 13, 38;  21, 15-17).  L-ghaqda tat-testi, li tidher f’Mk, iddaghjfet f’Mt u Lq, li ma qalu xejn dwar meta s-serduk idden ghall-ewwel darba u naqqsu (jew eliminaw, Lq) l-ewwel taparsi hrug ’il barra;  l-ghaqda tibqa’ suggerita madankollu mill-firda li hemm f’Gw ta’ l-ewwel cahda (18, 17) mit-tnejn l-ohra (18, 25-27). 

 

Gesu` quddiem Pilatu  (15, 1-15)

 

15      15, 1    Mt 26, 57+

 

            15, 8    Dan it-tlugh tal-folla jissoponi li l-pretorju kien jinsab f’imkien fil-gholi, u dan jixhed ahjar favur l-gholja fil-punent, fejn kien jinsab il-palazz antik ta’ Erodi l-Kbir.

 

            15, 9    F’Mk il-folla tigi fil-pretorju biex titlob il-mahfra ghal wiehed habsi, minghajr ma jkunu qeghdin jahsbu fil-kaz ta’ Gesu`.  Pilatu jahtaf l-okkazjoni ta’ din it-talba biex jissuggerixxi li tinghata l-mahfra lil Gesu` u hekk johorgu ’l barra minn sitwazzjoni mbarazzanti;  izda l-manuvra tieghu tingieb fix-xejn mill-qassisin il-kbar li minflok jissuggerulu isem Barabba.  Mt 27, 17 tilef dawn l-isfumaturi meta attribwixxa lil Pilatu l-atteggament hazin li kien hu nnifsu li ssuggerixxa l-ghazla bejn Barabba u Gesu`.

 

Il-kuruna tax-xewk  (15, 16-20)

 

It-triq tas-salib  (15, 21-23)

 

            15, 21  Xandru u Rufu:  x’aktarx li kienu maghrufin mill-komunita` ta’ Ruma, fejn Mk kiteb vangelu (ara Rum 16, 13).

 

It-tislib  ta’ Gesu`  (15, 24-28)

 

            15, 25  it-tielet siegha:  litt., tr. “id-disgha ta’ filghodu”;  pero` iktar fil-wisa’, il-hin bejn id-disgha u nofsinhar.

 

            15, 28  Hemm v mizjud 28 li jgib:  “U hekk twettqet l-Iskrittura li tghid:  Kien maghdud mal-midinbin” (Is 53, 12).  Ara Lq 22, 37.

 

Gesu` fuq is-salib middiehek u mzeblah  (15, 29-32)

 

Il-mewt ta’ Gesu`  (15, 33-39)

 

            15, 34  Eloi, Eloi:  forma aramajka, Elahi`, li tigi traskritta Eloi, x’aktarx taht l-influwenza ta’ l-ebr. Elohim.  Il-forma Eli msemmija minn Mt hi wahda ebrajka;  hija dik tat-test originali tas-Salm u tfisser ahjar il-loghob bil-kliem tas-suldati.   

 

            15, 39  Mt 4, 3+

 

            15, 39  Minkejja li l-ufficjal ruman ma setghax iqieghed f’din l-istqarrija s-sens kollu li ahna soltu naghtuha, Mk zgur jara fiha l-istqarrija minn wiehed pagan fil-persuna ’l fuq minn umana ta’ Gesu`.

 

In-nisa twajba fuq il-Kalvarju  (15, 40-41)

 

            15, 40  Salomi:  x’aktarx l-istess wahda li Mt 27, 56 isejjah omm ulied Zebedew.

 

Id-difna  (15, 42-47)

 

            15, 42  Mt 27, 62+

 

            15, 43  Kunsill:  litt.;  tr. “sinedriju”.

 

            15, 44  jekk kienx ilu li miet:  varjanti ggib:  “jekk kienx diga` miet”.

 

Il-qabar vojt.  Il-bxara ta’ l-anglu  (16, 1-8)

 

16      16, 1    L-ghan taz-zjara tan-nisa, f’Mk segwit minn Lq, hija inqas verosimili miz-“zjara” devota li jissoponu li ghamlu Mt 28, 1 u Gw 20, 1.  Minbarra l-fatt tal-kustodja tal-qabar li hu mfakkar biss minn Mt, kien ikun ftit naturali li tiftah qabar wara difna ta’ jum u nofs, u l-hsieb li jidilku l-gisem ta’ Gesu` ma jaqbel xejn ma’ dak li Gw 19, 39w jghid fuq dak li ghamlu Guzeppi minn Arimatija u Nikodemu.  Izda Mt 26, 12p u Gw 12, 7 jaghtu xhieda bil-mod taghhom li l-mod li bih indifen Gesu` kien qed jippreokkupa lill-komunita` ewlenija u dan gie mfisser b’diversi modi.

 

            16, 2    kif telghet ix-xemx:  Tr. “wara li kienet telghet ix-xemx”

 

            16, 6    Mt 2, 23+

 

            16, 8    Skond Mt 28, 8;  Lq 24, 10.22w; Gw 20, 18, huma madankollu thaddtu.  Jekk ma nqisux li Mk innifsu qed jghid dan f’zieda mavangelu li ghalina kien kieku jintilef (ara nota 16, 9-20), irridu nammettu li ghazel li jiskot fuq dan il-fatt biex ma joqghodx jaghti rakkont tad-dehriet li dwarhom kien qataghha li ma jghid xejn fvangelu tieghu.

 

Dehriet ta’ Gesu` mqajjem mill-mewt  (16, 9-20)

 

            16, 9-20   Mt 28, 10+

 

            16, 9-20   “Gheluq Mark” (vv 9-20) ghandu sehem mill-Kitba mnebbha;  jitqies bhala wiehed kanoniku.  Dan mhux tabilfors ifisser li nkiteb minn Mark.  Fil-fatt, hemm diskussjoni shiha fuq kemm kien hu li kiteb it-tieni Vangelu.  -  Id-diffikulta` fl-ewwel lok tinbet mit-tradizzjoni miktuba bl-idejn.  Bosta mss., fosthom il-kodicijiet vatikan u sinajtiku, it-tnejn tar-IV seklu, jhallu barra t-tmiem attwali.  Minflok it-tmiem tas-soltu, hemm ms. li jgib gheluq iqsar li jkompli v 8:  “Huma rrakkuntaw filk-qosor lil shab Pietru dak li kien thabbrilhom.  Wara dan Gesu` nnifsu gieghel li titwassal minnhom, mil-lvant sal-punent, il-bxara qaddisa u li ma tithassarx tas-salvazzjoni eterna”.  Erba’ mss. jaghtu wara xulxin iz-zewg siltiet ta’ gheluq, dik qasira u dik twila.  Mbaghad, wiehed mill-mss. li jaghtu l-gheluq twil, idahhal bejn v 14 u v 15 is-silta li gejja:  “U dawk qalu biex jiddefendu lilhom infushom: ‘Dan is-seklu ta’ hazen u ta’ nuqqas ta’ fidi qieghed taht il-hakma tax-xitan, li ma jhallix li dak kollu li qieghed taht il-madmad ta’ l-ispirti mhux safja jifhem is-sewwa u l-qawwa ta’ Alla;  irrivela ghalhekk sa minn issa l-haqq tieghek’.  Dan qaluh lil Kristu u Kristu wegibhom:  ‘Tmiem is-snin tas-setgha tax-xitan lahaq il-quccata tieghu:  u madankollu hemm hwejjeg ohra wahxija li jinsabu fil-qrib.  U jiena nghatajt f’idejn il-mewt ghal dawk li dinbu, sabiex huma jikkonvertu lejn is-sewwa u ma jidinbux aktar, sabiex jirtu l-glorja tal-gustizzja spiritwali u li ma tithassarx li tinsab fis-sema...’”.  It-tradizzjoni patristika wkoll tixhed ghal certvarjazzjoni.  -  Nzidu nghidu li bejn v 8 u v 9 hemm fir-rakkont soluzzjoni ta’ kontinwita`.  Min-naha l-ohra hu b’certu diffikulta` li taccfdetta li t-tieni Vangelu fl-ewwel forma tieghu kien jieqaf habta w sabta fil-v 8.  Dan igieghlna nahsbu li l-gheluq originali kien intilef ghal raguni mhux minna maghrufa u li l-gheluq attwali nkiteb biex jimla l-vojt.  Dan jigi fil-ghamla ta’ gabra fil-qosor mill-gdid tad-dehriet ta’ Kristu mqajjem mill-mewt, bi stil li jinhass divers hafna mill-istil li Mark soltu juza, dak konkret u pittoresk.  Madankollu, l-gheluq attwali gie maghruf sa mit-II seklu minn Tazjanu u minn San Irinew u sab ruhu fil-bicca l-kbira tal-mss. grg. u ohrajn.  Jekk ma jistax jigi ppruvat li Mark kien l-awtur tieghu, dan jibqa’ dejjem, skond ma jghid Swete, “fdal mhux mittiefes ta’ l-ewwel nisel nisrani”.  

 

            16, 11  Mt 8, 10+

 

            16, 17  Atti 1, 8+

 

            16, 18  1 Tim 4, 14+

 

            16, 19  Atti 2, 33+

 

Nisga