skond Mattew |
KAP 1 sa
10 (hawn) |
KAP 11 sa 18
|
KAP 19 sa 28 |
I. TWELID U TFULIJA TA’ GESU` |
|
Axxendenti ta’ Gesu` (1, 1-17) |
1 |
1. It-tnissil ta’
Ġesů Kristu, bin David, bin Abraham: |
2. Abraham nissel
lil Iżakk, Iżakk nissel lil Ġakobb, Ġakobb nissel lil
Ġuda u lil ћutu, |
3. Ġuda nissel
lil Peres u lil Żarah, li ommhom kienet Tamar, Peres nissel lil
Ħesron, Ħesron nissel lil |
4. |
5. Salamun nissel
lil Bogћaż, li ommu kienet Raћab, Bogћaż nissel
lil Gћobed, li ommu kienet Rut, Gћobed nissel lil Jesse; u Jesse
nissel lis-Sultan David, |
6. David nissel lil
Salamun, li ommu kienet mart Urija. |
7. Salamun nissel
lil Robogћam, Robogћam nissel lil Abija, Abija nissel lil Asa, |
8. Asa nissel
Josafat, Josafat nissel lil Joram, Joram nissel lil Gћużżija, |
9. Gћużżija
nissel lil Joatam, Joatam nissel lil Aћaż, Aћaż nissel
lil Ħeżeqija, |
10. Ħeżeqija
nissel lil Manasse, Manasse nissel lil Amon, Amon nissel lil Josija, |
11. Josija nissel lil
Jekonja u lil ћutu. Dak kien iż-żmien il-ћruġ
fil-Babilonja. |
12. Wara
l-ћruġ fil-Babilonja, Jekonja nissel lil Salatjel, Salatjel nissel
lil Żorobabel, |
13. Żorobabel
nissel lil Abihud, Abihud nissel lil Elijaqim, Elijaqim nissel lil
Gћażor, |
14. Gћażor
nissel lil Sadoq, Sadoq nissel Akim, Akim nissel lil Eljud, |
15. Eljud nissel lil
Elgћażar, Elgћażar nissel lil Mattan, Mattan nissel lil
Ġakobb, |
16. Ġakobb nissel
lil Ġużeppi, ir-raġel ta’ Marija, li hi omm Ġesů,
imsejjaћ Kristu. |
17. Gћalhekk
l-gћadd tan-nisel kollu |
1, 1 Mt
9, 27+ Gal 3, 16+ |
1, 1 Il-genealogija ta’
Mt, minbarra li fiha tispikka d-dehra mhux tas-soltu tan-nisa (vv. 3.5.6),
tillimita ruhha biss ghall-axxendenza lhudija ta’ Kristu u tfittex li
tirrelatah mal-persuni ewlenin li permezz taghhom inghaddew il-weghdiet
messjanici, Abram u David, u mad-dixxendenti rjali ta’ David (2 Sam 7, 1
,+; Is 7, 14+ ). Il-genealogija ta’ Lq, li hi aktar
universalista, tmur lura sa Adam, kap ta’ l-umanita` kollha. Minn David sa Guzeppi, iz-zewg listi
ghandhom komuni zewg ismijiet biss.
Din id-differenza tista’ tigi mfissra bil-fatt sew ghax Mt ipprefera
s-successjoni skond id-dinastija milli dik skond in-natura, sew ukoll ghax
id-dixxendenza legali (Ligi tal-levirat, Dt 25, 5+) u dik naturali jitqeghdu
fl-istess mizien. Ix-xorta sistematika
tal-genealogija tinghata min-naha l-ohra importanza minn Mt, billi jaqsam
l-antenati ta’ Gesu` fi tliet gruppi ta’ 7+ 7 generazzjonijiet (ara 6. 9+); dan iwassal ghat-thollija barra ta’ tliet
slaten bejn Goram u Ghuzzija, u li Gekonija (vv 11-12) jinghadd ghal darbtejn
(billi bl-istess isem grieg jistghu jigu tradotti z-zewg ismijiet bl-ebrajk
li jixxiebhu ma’ Ioiakim u Ioiakhin).
Iz-zewg listi jtemmu b’isem Guzeppi li hu biss il-missier skond
il-Ligi ta’ Gesu`: hu fatt li kif
kienu jaraw l-affarijiet dak iz-zmien, il-paternita` legali (b’adozzjoni,
levirat, ecc) kienet bizzejjed biex jghaddi kull dritt ereditarju: f’dan il-kaz, dak ta’ nisel David.
Dan ma jeskludix li Marija nnifisha kellha sehem |
|
1,
7 Asa: ukoll Asaf. |
1, 10 Amon: ukoll Ghamos. |
1, 16 X’uhud griegi u
latini pprecizaw: “Guzeppi, li mieghu kienet mgharrsa il-vergni Marija li
nisslet lil Gesu`”. Jista’ jkun li dan
il-qari mhux mifhum sew ta lok ghall-verzjoni siro-sinajtika “Guzeppi, li
mieghu kienet mgharrsa il-vergni Marija, nissel lil Gesu`”. |
Guzeppi jiehu fuqu
l-paternita` legali ta’ Gesu` (1,
18-25) |
1, 18 It-tnissil: grg.
“genesi” jew “origini”; vulg. generatio. -
tgharrset: l-gherusiji tal-lhud
kienu jgibu maghhom impenn daqstant siewi li l-gharus kien diga`
jissejjah “ir-ragel” jew “zewgha”, u huwa seta’ biss jinhall |
1, 19 Il-gustizzja ta’
Guzeppi tikkonsisti fil-fatt li huwa ma jridx jaghti ismu lil tarbija li ma
jafx min hu missierha, kif ukoll fil-fatt li, konvint mill-virtu` ta’ Marija,
jichad milli jghaddi dan il-misteru, li huwa ma jistax jifhem, ghall-hruxija
tal-Ligi (Dt 22, 20w). - ixandarha: grg. “ixandarha
fil-pubbliku” skond il-Ligi. |
1,
20 Gen
16, 7+ Atti 7, 38+ |
1, 20 L-“anglu tal-Mulej” fit-testi antiki (Gen 16,
7+) kien ghall-ewwel jirrapprezenta lil Jahwe` nnifsu. Distint dejjem iktar minn Alla, minhabba
fil-progress ta’ l-angelologija (ara
Tob 5, 4+), huwa jibqa’ dejjem it-tip tal-messaggier mibghut mis-sema spiss
jidher b’dan it-titlu fil-vangeli tat-tfulija (Mt 1, 20.24; 2, 13.19;
Lq 1, 11; 2, 9; ara
wkoll Mt 28, 2; Gw 5, 4; Atti 5, 19;
8, 26; 12, 7.23). -
fil-holm: bhal fit-TQ (Sir 34, 1+,
jigri li Alla jgharraf il-pjan tieghu bil-holm (Mt 2, 12.13.19.22; 27,19;
ara Atti 16, 9; 18, 9;
23, 11; 27, 23; u l-vizjonijiet paralleli ta’ Atti 9, 10w; 10, 3w.11w). |
1,
21 Atti
3, 16+ |
1, 21 Gesu`: (ebr. Jehoxw‘a)
jigifieri “Jahwe` jsalva”. |
1, 22 Din
il-formulazzjoni kif ukoll ohrajn li huma qrib hafna taghha ta’ spiss
insibuhom f’Mt (2, 15.17.23; 8,
17; 12, 17; 13, 35;
21, 4; 26, 54.56; 27, 9;
ara 3, 3; 11, 10;
13, 14 ecc). Izda Mt mhuwiex
wahdu filli jahseb li l-Iskrittura titwettaq f’Gesu`. Hu Gesu` nnifsu li jghid li din titkellem
dwaru (Mt 11, 4-6; Lq 4, 21; 18, 31+;
24, 44; Gw 5, 39+; 8, 56;
17, 12; ecc). Diga` fit-TQ it-twettiq ta’ kliem
il-profeti kien wiehed mill-kriterji tal-missjoni divina taghhom (Dt 18,
20-22+). F’ghajnejn Gesu` u
d-dixxipli, Alla habbar il-pjanijiet tieghu sew bil-kliem sew
bil-grajjiet; il-fidi ta’ l-insara
tiskopri li t-twettiq kelma b’kelma tat-testi fil-persuna ta’ Gesu` Kristu
jew fil-hajja tal-Knisja juri s-shuhija tat-twettiq tal-intenzjonijiet ta’
Alla (Gw 2, 22; 20, 9; Atti 2, 23+; 2, 31.34-35; 3, 24+;
Rum 15, 4; 1 Kor 10, 11; 15, 3-4;
2 Kor 1, 20; 3, 14-16). |
1, 25 It-test ma jsemmix
iz-zmien li jigi wara u fih innifsu ma jaffermax il-verginita` dejjiema ta’
Marija; izda l-kumplament tal-vangelu,
l-istess bhat-tradizzjoni tal-Knisja, isostnuha. Dwar “hut” Gesu`, ara 12, 46+. |
Iz-zjara tal-Magi (2, 1-12) |
2 2, 1 Wara li fil kap 1 ipprezentalna lil
Gesu`, bin David u bin Alla, Mt jikkaratterizza fil kap 2 il-missjoni tieghu
ta’ salvazzjoni offruta lill-pagani, billi jigbed lill-ghorrief lejn id-dawl
tieghu (vv 1-12), u l-missjoni ta’ tbatija tieghu f’nofs il-poplu tieghu, li
huwa jerga’ jghix mill-gdid l-esperjenzi tieghu ta’ tbatija: l-ewwel ezilju
fl-Egittu (vv 13-15), it-tieni ezilju (vv 16-18), il-migja lura umiljata
tal-“fdal” zghir, nassur, (vv
19-23; ara v 23+). Dawn ir-rakkonti tax-xorta haggada jghallmu, permezz ta’ episodji, dak li Lq 2, 30-34
jafferma bil-kliem profetiku ta’ Xmun (ara
Lq 2, 34+). - fi zmien:
ghall-habta tas-sena 5 jew inkella 4 QK, billi l-era kristjana bi zball tibda
xi ftit snin wara t-twelid ta’ Kristu (ara
Lq 2, 2+, 3, 1+). Erodi saltan
mis-sena 37 sa 4 QK. Is-saltna tieghu
kienet tinkludi l-Lhudija, l-Idumija, is-Samarija, il-Galilija, il-Perija u
regjuni ohra ta’ l-Awraniti. -
mil-lvant: ix-xorta tar-rakkont
tehtieg li din il-kelma tkun bizzejjed biex twassal is-sens xejn car ta’
lokalita` generika ghall-ahhar: ir-regjun ta’ l-astrologi ghorrief li huma
“il-magi”. |
|
2, 2 tielgha: lett. “fi
tlughha”; ara vulg. (fil-lvant).
L-istess fil-v 9, fejn tr. “fit-tlugh taghha”. |
|
2, 4 Il-kittieba, imsejha wkoll “ghorrief
tal-Ligi” (Lq 5, 17; Atti 5, 34) jew
“mghallmin fil-Ligi” ukoll biex tigi tradotta nomikoi ta’ Lq 7, 30, ecc), kellhom il-funzjoni li jinterpretaw
l-Iskrittura u b’mod partikolari l-Ligi ta’ Mose`, biex jergghu jiksbu lura
r-regoli ta’ mgieba tal-hajja tal-lhud (ara
Esd 7, 6+.11; Sir 39, 2+). Dan ix-xoghol kien jaghtihom prestigju u
influwenza f’ghajnejn il-poplu. Kienu
jigu l-iktar, izda mhux hekk biss, |
|
2, 9 Huwa car li
l-evangelista jahseb f’xi kewkba mirakoluza li mhux mehtieg li noqoghdu
nfittxu spjegazzjoni naturali dwarha. |
|
2, 11 rigali: rikkezzi u fwejjah ta’ l-Gharabja (Ger 6,
20; Ezek 27, 22). Il-Patres hemm raw
fid-deheb simbolizmu ta’ regalita`, fl-incens ta’ divinita`, u fil-mirra
l-passjoni ta’ Kristu. Il-qima
tal-Magi twettaq l-orakli messjanici li habbru r-rispett tal-gnus lejn Alla
ta’ Izrael (ara Num 24, 17; Is 49, 23;
60, 5w; S 72, 10-15). |
Il-harba lejn l-Egittu u
l-qerda ta’ l-innocenti (2, 13-18) |
2,
13 Mt 1, 20+ |
|
2, 15 Izrael, l-“iben” li dwaru jitkellem
it-test profetiku, kien ghalhekk figura tal-Messija. |
|
2, 16 Erodi... baghat joqtol: din il-grajja tixxiebah ma’ dik tat-tfulija
ta’ Mose` kif rakkontata mit-tradizzjoni rabbinika: wara li kien thabbar
it-twelid tat-tifel sew permezz ta’ dehriet sew skond it-tehbir tas-shahar,
il-Farghun ibiccer it-trabi tat-twelid. |
|
2, 17 nstama’ lehen: fis-sens originali tat-test, Rakel,
l-antenata taghhom, tibki lil nies Efrajm, Benjamin u Manassi, imbiccra jew
deportati mill-assiri. Dak li jghid Mt
hu x’aktarx suggerit |
Lura mill-Egittu ghal dar
f’Nazret (2, 19-23) |
2,
19 Mt 1,
20+ |
2,
22 Arkelaws: dan l-iben ta’ Erodi |
2, 23 Nazri: x’aktarx kif insibu f’Mk 1, 24; 10, 14;
14, 67; 16, 6 u f’Lq 4, 34; 24, 19. Il-forma “Nazri” (Nazoraios) ta’ Mt, Gw u Atti, u
s-sinonimu taghha “ |
II. THABBIR IS-SALTNA TAS-SMEWWIET |
1.
RAKKONT |
Il-predikazzjoni ta’ Gwanni
l-Battista (3, 1-12) |
3 3,
1 F’dawk il-jiem: tip ripetut li ghandu valur li z-zmien
jinsab ghaddej. - Lhudija: regjun
kollu gholjiet u gheri li jinfirex bejn il-medda centrali tal-Palestina u
l-art baxxa tal-Gordan u l-Bahar il-Mejjet. |
3,
2 Atti
2, 38+ Mt 4, 17+ |
3,
2 Indmu: il-metanoia,
min-nisel il-kliem bdil fil-mod kif
tahsibha, ifisser cahda ghad-dnub, “indiema”. Din is-soghba, li tmur lura ghall-imghoddi,
hi normalment imsiehba b’
“konverzjoni” (verb grg. epistrefein)
li permezz taghha l-bniedem idur lejn Alla u jibda hajja gdida. Dawn iz-zewg
aspetti komplimentari ta’ l-istess tahrik tar-ruh mhux dejjem isibu kliem
distint biex ifissirhom (ara Atti
2, 38+; 3, 19+). Indiema u konverzjoni huma l-kundizzjoni
mehtiega biex nircievu s-salvazzjoni mwassla mis-saltna ta’ Alla. L-istedina ghall-indiema li jaghmel Gwanni
l-Battista (ara wkoll Atti 13,
24; 19, 4) terga’ ssir minn Gesu` (Mt
4, 17p; Lq 5, 32; 13, 3.5), mid-dixxipli tieghu (Mk 6, 12; Lq 24, 47) u minn Pawlu (Atti 20, 21; 26, 20). - is-saltna tas-smewwiet:
dwar “saltna ta’ Alla”, ara
4, 17+ : mod kif jikteb Mt, li jikkorrispondi
ghall-preokkupazzjoni tal-lhud li minflok l-Isem tal-biza’ juzaw kelma ohra
li tixxiebah. |
3,
3 Is
40, 3+ |
3,
4 2
Slat 1, 8+ |
3,
6 kienu jitghammdu: ir-rit tal-immersjoni, simbolu tat-tisfija
jew ta’ tigdid, kien maghruf mir-religjonijiet tal-qedem u mill-gudajizmu
(maghmudija tal-proseliti, esseni). Minbarra li kienet imnebbha minn dawn
ir-riti, l-maghmudija li kien jghammed biha Gwanni tiddistingwi ruhha minnhom
fi tliet aspetti principali: hija m’ghadx ghandha b’ghan it-tisfija ritwali,
izda dik morali (3, 2.6.8.11; Lq 3,
10-14); ma tirripetix ruhha u
ghaldaqstant tassumi mill-gdid l-aspett ta’ rit ta’ inizjazzjoni; ghandha valur eskatologiku ghax iddahhal
fil-grupp ta’ fidili mistennija attiva tal-Messija li jinsab fil-qrib u
tanticipa fihom il-migemgha tieghu (3, 2.11;
Gw 1, 19-34). L-effikacja
taghha hija shiha, izda mhux sagramentali, minhabba li din tiddependi
mill-gudizzju ta’ Alla li ghad irid jigi fil-persuna tal-Messija, li n-nar
tieghu ghad isaffi jew jeqred skond jekk bniedem ikunx tajjeb jew hazin. Hu biss il-Messija li se jghammed
fl-“Ispirtu s-Santu” (3, 7.10-12; Gw
1, 33+). Din il-maghmudija ta’ Gwanni
ghad tibqa’ ssir mid-dixxipli ta’ Kristu (Gw 4, 1-2), sakemm tiddahhal
fir-rit gdid imwaqqaf minn Gesu` (Mt 28, 19;
Atti 1, 5+; Rum 6, 4+). |
3,
7 Gham
5, 18+ |
3,
7 Farizej: setta ta’ nies kollhom zelu li josservaw
il-Ligi li r-rabta eccessiva taghhom ghat-tradizzjoni tal-imghallmin kif
imwassla bil-fomm kienet tinfexx fi tfettiq fin u mirqum. Il-liberta` li
kellu Gesu` ghar-rigward tal-Ligi u l-familjarita` tieghu mal-midinbin ma
setghux hlief biss iqanqlu fihom oppozizzjoni; il-vangeli, fuqkollox Mt, jidwu bi grajjiet
bhal dawn (ara Mt 9, 11p; 12,2p.14p.24; 15, 1p;
16, 1p.6p; 19, 3p; 21, 45;
22, 15p.34.41; 23p; Lq 5, 21;
6, 7; 15, 2; 16, 14w;
18, 10w; Gw 7, 32; 8, 13;
9, 13w; 11, 47w). Madankollu Gesu` kellu rabtiet ta’
hbiberija ma’ x’uhud minnhom (Lq 7, 36+;
Gw 3, 1+ ) u d-dixxipli kienu jsibu fihom xi allejati kontra
s-Sadducej (Atti 23, 6-10). Ma nistghux nichdu z-zelu taghhom (ara Rum 10,2), anzi r-rettitudni
taghhom (Atti, 5, 34w). Pawlu nnifsu
jiftahar bl-imghoddi tieghu ta’ Farizew (Atti 23, 6; 26, 5;
Fil 3, 5). - Is-Sadducej,
b’reazzjoni ghall-Farizej, kienu jichdu kull tradizzjoni li ma kinitx il-Ligi
miktuba (ara Atti 23, 8+). Inqas mohhom fil-qdusija u iktar
fil-politika, kienu jigu l-aktar minn fost il-familji sacerdotali kbar; kien ghalhekk li habtu bl-ikreh ma’ Gesu`
(Mt 16, 1.6; 22, 23p) u mad-dixxipli
tieghu (Atti 4, 1+; 5, 17). -
il-korla li gejja: din hi l-korla
(Num 11, 1+ ) ta’ jum Jahwe` (Gham 5, 18+ ), li kellu jinawgura l-era messjanika. |
3, 11 In-nar, mezz ta’ tisfija inqas materjali
u iktar effikaci mill-ilma, kien sa mit-TQ simbolu (ara Is 1, 25; Zak 13,
9; Mal 3, 2-3; Sir 2, 5, ecc) ta’ l-intervent sovran ta’
Alla u ta’ l-Ispirtu tieghu li jsaffi kull kuxjenza. |
|
3, 12 In-nar ta’ l-infern, jew Gehenna (18,
9+) li jeqred darb’ghal dejjem dak li ma setax jissaffa (Is 66, 24; Gdt 16, 17;
Sir 7, 17; Sof 1, 18; S 21, 10, ecc). |
Il-maghmudija ta’ Gesu` (3, 13-17) |
|
3, 15 Ghalkemm m’ghandux
dnub (Gw 8, 46), Gesu` jersaq ghall-maghmudija ta’ Gwanni li jaghrafha bhala haga li Alla jrid
(ara Lq 7, 29-30), l-ahhar thejjija
ghall-era messjanika (ara Mt 3, 6+
); kellu, ghaldaqshekk, l-intenzjoni
li jissodisfa il-“gustizzja” feddejja ta’ Alla li jmexxi l-pjan
tas-salvazzjoni. Mattew x’aktarx
jahseb fil-“gustizzja” l-gdida li permezz taghha Gesu` se jwettaq u
jipperfezzjona dik tal-Ligi l-qadima (ara
5, 17.20). - Hawn jinghad li tezisti leggenda apokrifa: “Filwaqt li huwa kien
qed jitghammed, idda dawl qawwi ’l fuq minn wicc l-ilma, daqstant li dawk
kollha prezenti qabadhom biza’ kbir”.
|
3,
16 infethu: hemm zieda li tghid: “ghalih”, jigifieri
quddiem ghajnejh. - L-Ispirtu, li kien jittajjar fuq l-ibhra ta’ l-ewwel holqien
(Gen 1, 2), jidher hawnhekk fil-bidu tal-holqien mill-gdid: min-naha wahda
jikkonsagra lil Gesu` ghall-opra messjanika (Atti 10, 38) li l-Ispirtu nnifsu
minn issa se jmexxi ’l quddiem (Mt 4, 1p;
Lq 4, 14.18; 10, 21; Mt 12, 18.28); mill-ohra, kif interpretaw il-Patres,
iqaddes l-ilmijiet u jhejji ghall-maghmudija nisranija (ara Atti 1, 5+). |
|
3, 17 Dan hu... l-ghaxqa tieghi: Gesu` jintwera bhala l-qaddej veru mhabbar
minn Isaija. Il-kelma “Iben”, minflok
qaddej (minhabba sens u iehor tal grg. pais),
tohrog car ix-xorta messjanika u
sewwasew dik aktar ta’ iben fir-relazzjoni tieghu mal-Missier (ara 4, 3+ ). |
It-tigrib fid-dezert (4, 1-11) |
4 4,
1 Gesu`
jittiehed fid-dezert biex hemm jiggarrab ghal 40 jum, kif diga’ kien Izrael
ghal 40 sena (Dt 8, 2.4; ara Num 14, 34). Hemm jiltaqa’ ma’ tliet tentazzjonijiet
bhal ta’ Izrael, li maghhom jinghataw kwotazzjonijiet biblici: li tfittex
in-nutriment tieghek ’l hinn minn Alla (Dt 8, 3; ara
Ez 16); li ggarbu biex tissodisfa
lilek innifsek (Dt, 6, 16; ara Ez 17, 1-7); li tichdu biex tmur wara l-allat foloz li
ghandhom kull setgha fuq din l-art (Dt 6, 13;
ara Dt 6, 10-15; Ez 23, 23-33). Bhal Mose`, Gesu` jiggieled u jsum ghal 40
jum u 40 lejl (Dt 9, 18; ara Ez 34, 28; Dt 9, 9) u jikkontempla “id-dinja kollha”
mill-quccata ta’ muntanja gholja (Dt 34, 1-4). Alla jassistih bl-angli tieghu (v 11) kif
weghed li jaghmel mal-gust (S 91, 11w);
u, skond Mk 1, 13, iharsu mill-bhejjem selvaggi bhall-gust (S 91, 13)
u zmien qabel lill-Izrael (Dt 8, 15).
Bis-sahha ta’ dawn it-tifkiriet biblici, Gesu` jidher bhala l-Mose`
l-gdid (ara qabel 2, 16+.20; Ez 4,
19), li jmexxi l-Ezodu l-gdid (ara
Lhud 3, 1-4,11); jigifieri bhala
l-Messija, hekk kif proprju jissuspetta li hu x-xitan wara l-maghmudija
(“Jekk inti Bin Alla...”); huwa jiftah
it-triq li tassew twassal ghas-salvazzjoni, mhux dik tal-fiducja fih innifsu
u tal-kumdita`, izda dik tal-ubbidjenza lejn Alla u tac-chid tieghu
nnifsu. Il-mod kif il-grajja tigi
pprezentata mill-Iskrittura ma jtellifhiex mix-xorta storika taghha. Ghalkemm
bla dnub, Gesu` seta’ wkoll ikollu tigrib minn barra (ara Mt 16, 23); kien
mehtieg li huwa jigi mgarrab biex isir ir-ras taghna (ara Mt 26, 36-46p; Lhud 2,
10.17w; 4, 15; 5, 2.7-9). Hu wkoll kellu jara bl-ghajnejn
tar-ruh messjanizmu politiku u glorjuz, biex minfloku jkun jista’ jippreferi
messjanizmu spiritwali fis-sottomissjoni totali tieghu lejn Alla (ara Lhud 12, 2). l-Ispirtu: l-Ispirtu s-Santu, “nifs” u energija
kreatrici ta’ Alla li kienet tmexxi lill-profeti (Is m11, 2+; Mh 3, 10+ ), imexxi wkoll lil Gesu` fit-twettiq
tal-missjoni tieghu (ara 3,
16+; Lq 4, 1+), l-istess bhalma iktar
tard se jmexxi l-bidu u t-tnedija tal-Knisja (Atti 1, 8+ ). -
Xitan: dan l-isem, li jfisser
xellej, kalunnjatur, xi minndaqqiet gie tradott minflok l-ebr. Satan, “avversarju” (Gob 1, 6+; ara
Gherf 2, 24+ ). Il-persunagg b’dan l-isem, billi jahdem
biex iwaqqa’ lill-bnedmin fil-htija, hu meqjus bhala responsabbli ghal dak
kollu li jmur kontra l-hidma ta’ Alla u ta’ Kristu (13, 39p; Gw 8, 44;
13, 2; Atti 10, 38; Efes 6, 11;
1 Gw 3, 8, ecc). Meta jigi
meghlub, dan ikun ifisser ir-rebha ahharija ta’ Alla (Mt 25, 41; Lhud 2, 14;
Apk 12, 9.12; 20, 2.10). |
4, 3 Bin Alla: it-titlu bibliku ta’ “Bin Alla” ma jfissirx
ta’ bilfors li tkun iben naturali; fih
innifsu jista’ jfisser li semplicement tkun iben adottiv, liema adozzjoni
tirrizulta minn ghazla divina li tistabbilixxi bejn Alla u l-hlejqa tieghu
rabtiet ta’ intimita` partikolari.
Hekk dan it-titlu jigi attribwit lill-angli (Gob 1, 6+), lill-poplu
maghzul (Ez 4, 22; Gherf 18, 13),
lill-Izraelin (Dt 14, 1; Hos 2,
1; ara
Mt 5, 9.45, ecc) u lill-kapijiet taghhom (S 82, 6). Meta jinghad dwar is-Sultan-Messija (1 Kron
17, 13; S 2, 7: 89, 27) ma jehtiegx
ghaldaqshekk minnu nnifsu li bniedem bhal dan ghandu jkun iktar minn
uman; u mhux mitlub li tissoponi iktar
fi hsieb ix-xitan (Mt 4, 3.6), l-imxajtnin (Mc 3, 11; 5, 7;
Lq 4, 41) u a fortiori
tac-centurjun (Mk 15, 39; ara Lq 23, 47). Ukoll fil-maghmudija (Mt 3, 17) u
fit-trasfigurazzjoni (17, 5) dik il-kelma ma timplikax wahidha iktar minn
favur specjali moghti lill-Messija-qaddej;
lanqas il-mistoqsija li ghamel il-qassis il-kbir (26, 63) ma ghaddiet
’l hinn minn din it-tifsira messjanika.
Izda t-titlu ta’ “Bin Alla” jibqa’ min-naha l-ohra miftuh ghall-valur
iktar gholi ta’ x’ifisser sewwasew li tkun iben, u Gesu` issuggerixxa dan
b’mod car, meta sejjah lilu nnifsu “l-Iben” (21, 37), superjuri ghall-angli
(24, 36), filwaqt li ghandu lil Alla bhala “Missier” b’mod specjali
ghall-ahhar (Gw 20, 17 u ara
“Missieri”, Mt 7, 21 ecc), ghaliex mieghu ghandu rabtiet wahdanin ta’
gharfien u mhabba (Mt 11, 27). Dawn
id-dikjarazzjonijiet, appoggati minn ohrajn fuq il-kategorija divina
tal-Messija (22, 42-46) u fuq l-origni smewwija ta’ “Bin il-bniedem” (8,
20+), u fl-ahhar konfermati mill-qawmien mill-imwiet, taw lil “Bin Alla”
is-sens sewwasew divin li nergghu nsibu, per ezempju, f’Pawlu (Rum 9,
5+). Jekk
id-dixxipli ma fehmux l-affarijiet car meta Gesu` kien ghadu haj (meta nzidu
Mt 14, 33 u 16, 16 mat-test iktar primittiv ta’ Mk, dawn x’aktarx jirriflettu
fidi iktar evoluta), il-fidi li huma definittivament akkwistaw wara l-Ghid,
bl-ghajnuna ta’ l-Ispirtu s-Santu, ma kinetx tistrieh b’mod inqas veru fuq
il-kliem storiku ta’ l-Imghallem, li esprima, daqskemm setghu jifhmuh dawk li
kienu jghixu fi zmienu, l-gharfien tieghu li kien bin il-Missier fil-veru
sens. |
Lura lejn il-Galilija (4,
12-17) |
4,
13 Nazaret: Tr. “Nazara” (ara Lq 4, 16); il-bicca
l-kbira tax-xiehda pero` marret lura ghall-forma komuni “Nazaret”. |
4, 16 Gw 8, 12+ |
4, 17 Mt 3, 2+ |
4, 17 is-Saltna tas-Smewwiet
waslet: ir-regalita` ta’ Alla fuq
il-poplu maghzul, u permezz tieghu fuq id-dinja, qeghda fil-qofol
tal-predikazzjoni ta’ Gesu`, l-istess bhalma kienet ta’ ideal teokratiku
tat-TQ. Din ir-regalita` ggib maghha
saltna ta’ “qaddisin” li taghhom Alla se jkun tabilhaqq is-sultan, ghax se
jintgharaf minnhom minhabba fl-gharfien u l-imhabba. Kompromessa mit-taqlib li jgib mieghu
d-dnub, din ir-regalita` trid trid tigi stabbilita mill-gdid permezz ta’
intervent ta’ Alla u tal-Messija tieghu (Dan 2, 28+). Dan huwa l-intervent li Gesu`, wara Gwanni
l-Battista, ihabbar bhala wiehed imminenti (4, 17.23; Lq 4, 43) u li jwettaq mhux b’xi trijonf
militari jew nazzjonalistiku kif kienu jistennewh il-folol (Mk 11, 10; Lq 19, 11;
Atti 1, 6), izda b’mod ghalkollox spiritwali (Mk 1, 34+; Gw 18, 36), bhala “Bin il-bniedem” (Mt 8,
20+) u “qaddej” (Mt 8, 17+; 20,
28+; 26, 28+), bl-opra tal-fidwa li
tahtaf lill-bnedmin minn taht is-saltna kuntrarja tax-xitan (4, 8; 8, 29+;
12, 25w). Qabel is-sehh tat-twettiq eskatologiku u definittiv
tas-saltna, li fiha l-maghzulin se jghixu mal-Missier fil-ferh tal-bankett
tas-sema (8, 11+; 13, 43; 26, 29), din l-istess saltna se tidher
billi fil-bidu jkollha grajjiet umli (13, 31-33), misterjuzi (13, 11) u
kontradittorji (13, 24-30), bhal realta` diga` mibdija (12, 28; Lq 17, 20w) u li tizviluppa bil-mod il-mod
fuq din l-art (Mk 4, 26-29) permezz tal-Knisja (Mt 16, 18+). Imnedija bil-qawwa bhala s-saltna ta’
Kristu minhabba fil-gudizzju ta’ Alla fuq Gerusalemm (Mt 16, 28; Lq 21, 31) u ppriedkata fid-dinja
bil-missjoni appostolika (Mt 10, 7;
24, 14; Atti 1, 3+), se tigi
definittivament imwaqqfa u merhija f’idejn il-Missier (1 Kor 15, 24)
bil-migja lura glorjuza ta’ Kristu (Mt 16, 27; 25, 31), fil-waqt ta’ l-ahhar gudizzju (13,
37-43.47-50; 25, 31-46). Fil-mistennija taghha, tigi pprezentata
bhala ghalkollox grazzja (20, 1-16;
22, 9w; Lq 12, 32), milqugha
mill-umli (Mt 5, 3; 18, 3-4; 19, 14.23w) u minn dawk maqtughin ’il barra
mill-wirt (13, 44-46; 19, 12; Mk 9, 47;
Lq 9, 62; 18, 29w), mormija ’l
barra mill-kburin u l-egoisti (21, 31w.43;
22, 2-8; 23, 13). Hemmhekk tidhol biss jekk ixxidd il-libsa
tat-tieg (22, 11-13) tal-hajja gdida (Gw 3, 3.5); hemm l-imkeccijin (Mt 8, 12; 1 Kor 6, 9w; Gal 5, 21).
Jehtieg li tishar biex tkun lest meta din tasal, f’hakka t’ghajn (Mt
25, 1-13). Mattew niseg il-pjan tieghu madwar din it-tema (14, 11). |
Sejha ta’ l-ewwel erba’
dixxipli (4, 18-22) |
Gesu` jghallem u jfejjaq (4, 23-25) |
4,
23 Il-fejqan
mirakoluz huwa sinjal privileggat tal-wasla messjanika (ara 10, 1.7w; 11, 4w). |
4,
24 Sirja: din il-kelma, hawn uzata b’mod xejn car,
tfisser prattikament il-Galilija u l-madwar taghha (ara Mk 1, 28). - il-morda
b’tal-qamar: Tr. “epilettici” (ara 17, 15). |
4,
25 Id-Dekapoli kienet gemgha ta’ ghaxart
ibliet hielsa, b’territorju ghalihom, imxerrdin fuq kollox fil-lvant u
l-grigal tal-Gordan sa Damasku. |
2.
KLIEM EVANGELIKU |
Il-beatitudnijiet (5, 1-12) |
5 5,
1 Gesu`
wera x’inhu l-ispirtu l-gdid tas-saltna ta’ Alla (4, 17+) b’diskors
inawgurali; Mk ihallih barra (Mk 3,
19+); Mt u Lq (6, 20-49) jipprezentaw
rakkonti differenti. Lq ma dahhalx dak
li kellu x’jaqsam mal-ligijiet jew ma’ l-uzanzi tal-Lhud (Mt 5, 17-6,
18); Mt min-naha tieghu dahhal ukoll
kliem li inghad f’okkazjonijiet ohra (ara
t-tixbih maghhom f’Lq), biex jikseb programm iktar shih. Fid-diskors hekk mibni kif nafuh issa, hemm
hames temi principali li jigu trattati:
1. liema spirtu ghandu jahji ’l ulied is-saltna (5, 3-48); 2. b’liema spirtu huma ghandhom
“jipperfezzjonaw” il-ligijiet u l-uzanzi tal-gudajizmu (6, 1-18); 3. id-distakk mill-gid (6, 19-34); 4. ir-relazzjoni mal-proxxmu (7,
1-12); 5. li tidhol fis-saltna
b’ghazla maghmula b’gharfien u li tissarraf f’opri (7, 13-27). - muntanja: wahda mill-gholjiet qrib Kafarnahum. |
5, 3 Henjin: it-TQ xi kultant juza frazijiet ta’ sliem
ferriehi bhal dawn, ghar-rigward ta’ hniena, gherf, ghana, biza’ ta’ Alla (S
1, 1w; 33, 12; 127, 5w;
Prov 3, 3; Sir 31, 8, ecc). Gesu`
jfakkar, fl-ispirtu tal-profeti, li l-fqajrin ukoll ghandhom sehem f’dawn
il-“barkiet”: l-ewwel tliet “barkiet” (Mt 5, 3-5; Lq 6, 20w+) jistqarru li dawk il-bnedmin
li jitqiesu xortihom hazina jew mishutin, huma hienja, ghax lesti biex
jircievu l-barka tas-saltna. Il-beatitudnijiet li jmiss jolqtu b’mod iktar
dirett il-bixra morali tal-bniedem.
Beatitudnijiet ohra ta’ Gesu`:
Mt 11, 6; 13, 16; 16, 17;
24, 46; Lq 11, 27w; ecc.
Ara wkoll Lq 1, 45; Apk 1, 3;
14, 13, ecc. - il-foqra fl-ispirtu: Tr. b’mod iktar hieles “Dawk li ghandhom
spirtu ta’ foqra”. Kristu jerga’ juza
l-kelma “faqar” bi sfumatura morali li diga` tinhass f’Sofonija (ara Sof 2, 3+), iktar esplicita
hawnhekk bil-kliem “fl-ispirtu”, li ma nsibux f’Lq 6, 20. Bla ebda difiza u mghattnin,
dawk li huma “umli” jew “fqajrin” jinsabu lesti biex jilqghu s-saltna
tas-smewwiet: din hi t-tema tal-beatitudnijiet (ara Lq 4, 18; 7, 22; Mt 11, 5;
Lq 14, 13; Gak 2, 5). Il-faqar joqghod sew biswit it-“tfulija
spiritwali”, li hi mehtiega biex tidhol fis-saltna (Mt 18, 1w; Mk 9, 33w;
ara Lq 9, 46; Mt 19, 13wp; 11, 25wp:
il-misteru rivelat liz-“zghar”, nepioi; ara
wkoll Lq 12, 32; 1 Kor 1, 26w). Mal-fqajrin, ptochoi, jikkorrispondu wkoll l-umli, tapeinoi (Lq 1, 48.52; 14,
11; 18, 14; Mt 23, 12;
18, 4), ta’ l-“ahhar” flok ta’ l-“ewwel” (Mk 9, 35), iz-“zghar” flok
il-“kbar” (Lq 9, 48; ara Mt 19, 30p;
20, 26p; Lq 17, 10). Ghalkemm dak li jinghad f’Mt 5, 3 jaghmel
enfasi` fuq spirtu ta’ faqar, sew
ghall-ghani sew ghall-fqir, dak li Kristu generalment iqis huwa faqar
effettiv, b’mod partikolari ghad-dixxipli tieghu (Mt 6, 19w; ara
Lq 12, 33w; Mt 6, 25p; 4, 18wp, ara Lq 5, 1w; 9, 9p; 19, 21p;
19, 27, ara Mk 10, 28p; ara
Atti 2, 44w;
4, 32w). Hu nnifsu jaghti
ezempju ta’ faqar (Lq 2, 7; Mt 8, 20p)
u ta’ umilta` (Mt 11, 29; 20,
28p; Mt 21, 5; Gw 13, 12w;
ara 2 Kor 8, 9; Fil 2, 7w), u jidentifika ruhu maz-zghar u
dawk li mhumiex hienja (Mt 25, 45, ara
18, 5wp). |
5, 5 ta’ qalbhom helwa
jew “l-umli”. L-istess fis-Salm 37 skond
is-LXX. Il-v 5 jixxiebah mal-v 4 ghax
jista’ jkun biss kumment fuq v 3; jekk
jithalla barra, l-ghadd ta’ beaqtitudnijiet jonqos ghal sebgha (ara 6, 9+). |
5,
8 Ez
33, 20+ |
5,
12 lill-profeti li kienu qabilkom:
id-dixxipli huma s-successuri tal-profeti (ara 10, 41; 13, 17;
23, 34). |
Melh ta’ l-art u dawl
tad-dinja (5, 13-16) |
5,
14 Gw 8,
12+ |
5,
15 Fi
zminijiet imghoddija, il-modd kien bicca ghamara bi tliet jew erba’
saqajn. Hawn jinftiehem li tahbi
l-musbieh taht din l-ghamara, ftit jew wisq bhal taht is-sodda skond Mk 4,
21p, mhux li titfieh billi tghattih b’modd li jintuza llum. |
It-twettiq tal-Ligi (5, 17-19) |
5,
17 Gesu`
mhu gej la biex jeqred il-Ligi (Dt 4, 8+) u l-organizzazzjoni kollha
tal-qedem, lanqas biex jikkonsagraha bhal xi haga li ma tintmessx, izda biex
jaghtihom, bl-imgieba tieghu, ghamla gdida u definittiva, sabiex jitwettaq
fis-shuhija tieghu dak li lejh kienet timmira l-Ligi nnifisha (ara Mt 1, 22+; Mk 1, 15+).
Dan japplika b’mod partikolari ghall-“gustizzja” (v 20, ara 3, 15; Lev 19, 15;
Rum 1, 16+), “gustizzja perfetta” (v 48), li dwarha s-sentenzi
kontrastanti tal-vv 21-48 jaghtu xi ftit ezempji sinjifikattivi mhux hazin.
Il-precett tal-qedem isir wiehed interjuri u jilhaq ix-xewqa u l-ghan sigriet
(ara 12, 34; 23, 25-28).
M’ghandu ghaldaqstant jithalla barra ebda punt partikolari tal-Ligi,
ghall-inqas jekk dan ma jkunx twassal ghat-twettiq shih tieghu (vv
18-19; ara 13, 52). Hija kwistjoni anqas ta’ thaffif milli ta’
approfondiment (11, 28). L-imhabba, li
fiha diga` ingabret il-Ligi tal-qedem kollha (7, 12; 22, 34-40p), issir il-kmandament il-gdid
ta’ Gesu` (Gw 13, 34) u jwettaq il-Ligi kollha (Rum 13, 8-10; Gal 5, 14;
ara Kol 3, 14+). |
5,
18 Meta
Gesu` jintroduci b’tassew (= amen, ara S 41, 14+ u Rum 1, 25+) xi
diskors minn tieghu, huwa jkun qed jishaq fuq l-awtorita` (6, 2.5.16,
ecc; Gw 1, 51, ecc). - anqas l-izghar ittra jew tikka wahda
mil-Ligi: Tr. “la iota, lanqas
sinjal wiehed mil-Ligi” jew “tikka zghira minn fuq l-i”. |
Il-gustizzja l-gdida wisq aqwa
minn dik tal-qedem (5, 20-48) |
5,
21 Smajtu: it-taghlim tradizzjonali kien jinghadda
bil-fomm, fuqkollox fis-sinagogi. |
5,
22 Mt 3,
12+ |
5, 22 Gifa: Tr. “kretin”. Il-kelma aramajka raqa tfisser “ras vojta”, “bla mohh”. Sinedriju: jigifieri s-Sinedriju l-kbir li kien jinsab
f’Gerusalemm, u mhux it-”tribunali” semplici vv 21-22) mifruxin mal-pajjiz
kollu. - Iblah: Tr, “michud”. Ma’ l-ewwel tifsira tal-kelma griega,
“bliehi” jew “belhieni”, l-uzu ebrajk zied sfumatura wisq iktar serja ta’
nuqqas ta’ wiri ta’ hniena religjuza. |
5,
31 Mt
19, 9+ |
5,
37 Iva, iva; Le, le: Tr. “iva? iva: le? le”. Din il-formulazzjoni, mid-dehra maghrufa
sew (ara 2, Kor 1, 17; Gak 5, 12), tista’ titfisser b’modi
diversi: 1. veracita`: jekk iva, ghid
iva; jekk le, ghid le; 2. sincerita`: l-iva li tohrog mill-halq
(jew il-le) tikkorispondi ghall-iva (jew il-le) li hemm fil-qalb; 3. solennita`: it-tennija ta’ l-iva jew il-le tidher bhala
forma solenni ta’ affermazzjoni jew ta’ chid, li tkun bizzejjed biex tehles
mit-tehid ta’ gurament li jsejjah lil Alla. |
5,
38 Ez
21, 24+ |
5,
39 bniedem hazin ma tiqfulux:
dan jirreferi (ara l-ezempji tal-vv 39-40) dwar il-hazen li bniedem jintlaqat
minnu personalment; huwa projbit li
ssir rezistenza fl-ghamla ta’ xi vendetta, billi jsir il-hazin ghall-hazin
skond ir-regola lhudija ta’ ritaljazzjoni (v 38; ara
Ez 21, 25+; S 5, 11+). Gesu` ma jaghmel ebda projbizzjoni la fuq
li bniedem jieqaf b’dinjita` ghall-attakki mhux gusti li jsirulu (ara Gw 18, 22w) lanqas, wisq inqas, li
jiggieled il-hazen fid-dinja. |
5,
40 jehodlok:
bhala rahan (ara Ez 22, 25w; Dt 24, 12w). Huwa car li hawnhekk Gesu` qed jaghti stil
li hu apposta paradossali ghall-hsieb tieghu (ara 19, 24). |
5,
43 It-tieni
parti ta’ dan il-kmandament (“obghod lill-ghadu tieghek”) ma tinstabx, hekk
kif inhi, fil-Ligi lanqas ma tista’ qatt issibha. Din l-espressjoni, f’ilsien fqir minn kull
tilwin (l-aramajk) tixbah lil:
“M’ghandekx thobb lill-ghadu tieghek”.
Ara Lq 14, 26 u l-parallel
tieghu f’Mt 10, 37. Madankollu nsibu,
f’Sir 12, 4-7 u fil-kitbiet ta’ Qumran (1QS 1, 10, ecc), twarrib fil-genb
tal-midinbin li mhix ’il boghod mill-mibgheda; kienu dawn l-espressjonijiet li Gesu` seta’
jahseb fihom. |
5,
44 ghedewwa taghkom: hemm zjieda li tghid iktar car: “aghmlu l-gid
lil dawk li joboghdukom”. - dawk li jippersegwitawkom: hemm zjieda li tghid “u ghal dawk li jimxu
hazin maghkom” (ara Lq 6, 27w). |
5,
46 il-pubblikani: dawk li jigbru l-harag; xoghlhom kien jigbed l-istmerrija tan-nies
(ara 9, 10; 18, 17+). |
5,
48 Lev
19, 2+ |
L-ghemil ta’ karita`
bil-mohbi (6, 1-4) |
6 6,
1 l-ghemil tajjeb taghkom ma
taghmluhx: litt.
“il-gustizzja taghkom ma taghmluhiex” (jew ukoll “ma taghmlux il-karita`”),
jigifieri twettqu l-opri tajba li jirrendu lill-bniedem gust quddiem
Alla. Ghal-lhud, l-opri ewlenin kienu
l-karita` (vv 2-4), it-talb (vv 5-6) u s-sawm (vv 16-18). |
6,
2 dawk ta’ wicc b’iehor: dan it-titlu, li jhaddan lil dawk kollha li
ghandhom gibda falza lejn hniena sentimentali u li taghmel hoss, japplika
b’mod specjali, fl-ispirtu ta’ Gesu`, ghas-setta tal-Farizej (ara 15, 7; 22, 18;
23, 13-15). |
It-talb fil-mohbi (6, 5-6) |
6,
5 meta titolbu: kien bl-ezempju (Mt 14, 23), kif ukoll
bit-taghlim, li Gesu` ghallem lid-dixxipli tieghu id-dover tat-talb u kif jitolbu. It-talb ghandu jkun umli quddiem Alla (Lq
18, 10-14) u quddiem il-bnedmin (Mt 6, 5-6;
Mk 12, 40p), maghmul bil-qalb iktar milli bix-xufftejn (Mt 6, 7),
mimli fiducja fit-tjieba tal-Missier (Mt 6, 8; 7, 7-11p) u b’insistenza u wicc sfiq (Lq
11, 5-8; 18, 1-8). Dan jinstama’ jekk issir bil-fidi (Mt 21,
22p), f’isem Gesu` (Mt 18, 19w; Gw 14,
13w; 15, 7.16; 16, 23-27), u jkun ghal kull ma hu tajjeb
(Mt 7, 11) bhall-Ispirtu s-Santu (Lq 11, 13), il-mahfra (Mk 11, 25), hwejjeg
tajba ghal dawk li jkunu qed jippersegwitaw (Mt 5, 44p; ara
Lq 23, 24), fuqkollox il-migja tas-saltna ta’ Alla u l-perseveranza fil-waqt
tal-prova eskatologika (Mt 24, 20p;
26, 41p; Lq 21, 36; ara
Lq 22, 31w): hemm insibu l-qofol kollu
tat-talb kif ghandu jkun, kif mghallem lilna minn Gesu` (Mt 6, 9-15p). |
It-talba vera. Il-Missierna (6, 7-15) |
6,
9 Fir-rakkont
ta’ Mt, il-Missierna fiha seba’ petizzjonijiet. Dan l-ghadd huwa ghaziz ghal Mt: tliet darbiet 7+ 7 il-generazzjoni
fil-genealogija (1, 17); seba’
beatitudnijiet (5, 3+; 5, 5);
seba parabboli (13, 3+); li
tahfer mhux ghal seba’ darbiet, izda ghal “sebghin darba seba’ ” (18,
22); is-seba’ sahtiet tal-Farizej (23,
13+); is-seba’ taqsimiet
tal-Vangelu. X’aktarx li biex jikseb
dan in-numru sebgha, Mt zied mat-test principali (Lq 11, 2-4) it-tielet (ara 7, 21; 21, 31;
26, 42) u s-seba’ petizzjoni (ara
il-“hazin”: 13, 19.38). |
6,
11 ta’ kuljum: verzjoni
tradizzjonali u probabbli ta’ kelma difficli.
Jista’ jinghad ukoll: “mehtieg ghall-ghajxien” jew “ta’ ghada”. Il-hsieb hu li ghandna nitolbu lil Alla
is-sosteniment indispensabbli tal-hajja materjali, izda mhux l-ghana lanqas
il-gid. Il-Patres applikaw dan it-test ghan-nutriment tal-fidi, tal-hobz
tal-Kelma ta’ Alla u tal-hobz ta’ l-Ewkaristija (ara Gw 6, 22+). |
6,
13 1 Gw
2, 14+ |
6,
13 deni: Tr. “hazin”. -
Hemm zjieda li tghid “Ghax tieghek hi s-saltna u l-glorja ghal dejjem.
Amen” (influwenza liturgika). |
Is-sawm bil-mohbi (6, 16-18) |
It-tezor veru (6, 19-21) |
L-ghajn musbieh
tal-gisem (6, 22-23) |
6,
23 jekk id-dawl... id-dlam: id-dawl li jinfirex
mir-ruh jitqabbel mad-dawl materjali li minnu l-ghajn tiehu jew tichad
il-beneficcju ghall-gisem; jekk
l-ghajn ukoll tinsab imdallma, l-ghamad ikun wisq aghar mill-istess ghama
tal-gisem. |
Alla u l-flus (6, 24) |
Intelqu fil-Providenza (6, 25-34) |
|
Tiggudikawx (7, 1-5) |
7 7,
1 Tiggudikawx
lill-ohrajn biex ma tkunux
iggudikati minn Alla. L-istess fil-v li jmiss (ara Gak 4, 12). |
Tipprofanawx il-hwejjeg
qaddisa (7, 6) |
7,
6 dak li hu qaddis: il-laham qaddis, ikel imqaddes biex jigi
offrut fit-tempju (ara Ez 22,
30; Lev 22, 14). - Bl-istess mod m’ghandekx tipproponi
taghlim siewi u qaddis lil min ma jkunx jista’ jilqghu u li jista’ jaghmel
uzu hazin minnu. It-test ma jghidx min
huma sewwasew dawn in-nies: il-lhud ostili?
Il-pagani? (ara 15, 26). |
L-effikacja tat-talb (7, 7-11) |
7,
7 Dt
4, 29+ Gak 1, 5+ |
Ir-regola tad-deheb (7, 12) |
7,
12 dak kollu li tridu li l-bnedmin
jaghmlu lilkom:
dan il-qawl dwar l-imgieba kien maghruf sew fiz-zminijiet
l-imghoddija, specjalment mill-gudajizmu (ara
Tob 4, 15, ittra ta’ Aristea, Targum ta’ Lev 19, 18, Hillel, Filone ta’
Lixandra, ecc), izda taht sura negattiva: “taghmilx lill-ohrajn dak li inti
ma tridx li jintaghmel lilek”. Gesu`,
u warajh il-kittieba nsara, jaghtu lil dan il-qawl sens pozittiv, li hu
bilwisq iktar esigenti. |
Iz-zewg triqat (7, 13-14) |
7,
13 Dt
30, 15+ S 1, 1+ |
7,
13 It-taghlim
dwar iz-zewg triqat, dik tat-tajjeb u dik tal-hazin, li l-bniedem irid
jaghzel bejnithom, hu tema antika u mifruxa fil-gudajizmu (ara Dt 30, 15-20; S 1;
Prov 4, 18w; 12, 28; 15, 24;
Sir 15, 17; 33, 14). Dan it-taghlim gie espress fi trattat zghir
dwar il-morali li waslilna permezz tad-Didache`
u t-traduzzjoni tieghu bil-latin Doctrina
Apostolorum. X’aktarx li nhossu l-influwenza tieghu f’ Mt 5, 14-18; 7, 12-14;
19, 16-26; 22, 34-40 u f’Rum
12, 16-21; 13, 8-12. - wiesa’ l-bieb u spazjuza t-triq: tr. “wiesa’ tabilhaqq u spazjuza hija
t-triq”. |
Il-profeti foloz (7, 15-20) |
7,
15 profeti foloz: mghallmin fil-gideb li jisseducu l-poplu
b’wirjiet foloz ta’ hniena, izda ma jkunu qed jaghmlu xejn hlief ifittxu
l-interessi taghhom (ara 24,
4w.24). |
Id-dixxipli veri (7, 21-27) |
7,
21 Gham
5, 21+ |
7,
22 F’dak il-jum: f’jum l-ahhar gudizzju. |
Staghgib tal-folla (7, 28-29) |
7,
29 bhall-kittieba taghhom: li kienu jahbu t-taghlim kollu taghhom taht
it-“tradizzjoni” ta’ dawk li gew qabilhom (ara 15, 2). - Tr. billi jzidu “u l-Farizej”. |
III. IL-PREDIKAZZJONI DWAR IS-SALTNA
TAS-SMEWWIET |
1.
RAKKONT: GHAXAR MIRAKLI |
|
Fejqan ta’ wiehed imgiddem (8, 1-4) |
|
8 8, 3 Permezz tal-mirakli Gesu` jirrivela
s-setgha tieghu fuq in-natura (8, 23-27;
14, 22w), b’mod partikolari fuq il-mard (8, 1-4.5-13.14-15; 9, 1-8.20-22.27-31; 14, 34-36;
15, 30; 20, 29-34p; Mk 7, 32-37; 8, 22-26;
Lq 14, 1-6; 17, 11-19; Gw 5, 1-16;
9, 1-41), fuq il-mewt (Mt 9, 23-26p;
Lq 7, 11-17; Gw 11, 1-44) u fuq
ix-xjaten (Mt 8, 29+). Differenti
fis-semplicita` taghhom mill-ghegubijiet kbar ta’ l-ellenizmu jew tal-gudajizmu
rabbiniku, il-mirakli ta’ Gesu` jispikkaw fuq kollox minhabba fit-tifsira li
ghandhom sew spiritwali sew simbolika:
huma jhabbru l-kastigi (21, 18-22p) u r-rigali ta’ l-era messjanika
(11, 5+; 14, 13-21; 15, 32-39p;
Lq 5, 4-11; Gw 2, 1-11; 21, 4-14) u jniedu t-trijonf ta’ l-Ispirtu
fuq il-hakma tax-xitan (8, 29+) u fuq is-setgha tal-hazen, id-dnubiet (9, 2+)
u kull xorta ta’ mard (8, 17+). Xi
kultant maghmulin bi hniena (20, 34;
Mk 1, 41; Lq 7, 13), fuq kollox
ghandhom l-ghan li jikkonfermaw il-fidi (8, 10+; Gw 2, 11+).
Gesu` ghalhekk iwettaqhom biss bi skop preciz, filwaqt li jitlob lil
dawk li jkunu raw biex jibqghu siekta (Mk 1, 34+) u jirriserva li jipprovdi,
aktar tard, il-miraklu deciziv tal-qawmien
mill-mewt tieghu nnifsu (12, 39-40). Din is-setgha ta’ fejqan Gesu` ghaddiha
lill-appostli meta stedinhom ihabbru s-saltna (10, 1.8p); hu ghaldaqstant li Mattew irrakkonta, qabel
ma Gesu` baghat lit-Tnax fuq il-missjoni taghhom (k 10), ghadd ta’ ghaxar
mirakli (kk 8-9) bhala sinjali ta’ min hu “mibghut” tassew, jew
il-missjunarju (Mk 16, 17w; Atti 2,
22; ara Atti 1, 8+). |
|
8, 4 Mk 1, 34+ |
|
Fejqan tal-qaddej tac-centurjun (8, 5-13) |
|
8, 10 Il-fidi li Gesu` jehtieg sa mill bidu
tal-hidma tieghu (Mk 1, 15) u li se jibqa’ jehtieg bla waqfien, hi tqanqila
ta’ fiducja u telqa li minhabba fihom il-bniedem jichad milli jkompli jafda
fuq il-hsibijiet tieghu u fuq is-sahha tieghu, biex iqieghed ruhu fil-kliem u
fis-setgha ta’ Min huwa jkun jemmen fih (Lq 1, 20.45; Mt 21, 25p.32). Gesu` jitlobha b’mod partikolari meta
jaghmel il-mirakli (8, 13; 9,
2p.22p.28w; 15, 28; Mk 5, 36p;
10, 52p; Lq 17, 19), li huma
anqas attijiet ta’ hniena milli sinjali tal-missjoni tieghu u tas-saltna (8,
3+, ara Gw 2, 11+); ghaldaqshekk
Gesu` ma jistax iwettaq jekk ma jsibx il-fidi, li taghti lil dawn il-mirakli
kull tifsira vera li jista’ jkollhom (12, 38w; 13, 58p;
16, 1-4). Filwaqt li tesigi
sagrificcju ta’ l-ispirtu u ta’ l-ezistenza kollha kemm hi, il-fidi hija att
difficli ta’ umilta` (18, 6p), li bosta jirrifjutaw milli jwettqu, b’mod
partikolari f’Izrael (8, 10p; 15,
28; 27, 42p; Lq 18, 8) jew iwettqu biss bin-nofs (Mk 9,
24; Lq 8, 13). Ghad-dixxipli nnifishom it-twemmin jigi
bil-mod (8, 26p; 14, 31; 16, 8;
17, 20p), ukoll wara l-qawmien mill-imwiet (28, 17; Mk 16, 11-14; Lq 24, 11.25.41). Ukoll il-fidi l-iktar sinciera tal-kap
taghhom, il-“blata” (16, 16-18), se titharrek bl-iskandlu tal-passjoni (26,
69-75p), izda wara se tohrog rebbihija (Lq 22, 32). Meta l-fidi tkun shiha, hija twettaq
l-ghegubijiet (17, 20p; 21, 21p; Mk 16, 17), tikseb kollox (21, 22p; Mk 9, 23), b’mod partikolari l-mahfra
tad-dnubiet (9, 2p; Lq 7, 50) u
s-salvazzjoni, li taghha l-fidi hi l-kondizzjoni indispensabbli (Lq 8,
12; Mk 16, 16; ara
Mt 3, 16+). |
|
8, 11 Fuq l-ezempju ta’ Is
25, 6; 55, 1-2; S 22, 27, ecc., il-gudajizmu ta’ spiss wera
l-ferh li kellha ggib maghha l-era messjanika taht ix-xbieha ta’ bankett (ara Mt 22, 2-14; 26, 29p;
Lq 14, 15; Apk 3, 20; 19, 9). |
|
8, 12 Gw 8, 12+ |
|
8, 12 dawk li twieldu fis-Saltna: jigifieri l-lhud, werrieta naturali
tal-weghdiet. Dawk fosthom li ma
emmnux fi Kristu se jaraw lill-pagani jehdulhom posthom. -
tghazziz tas-snien: xbieha biblika
tar-rabja u ta’ l-istmellija tal-hziena f’konfront mal-gusti (ara S 35, 16; 37, 12;
112, 10; Gob 16, 9). F’Mt dawn il-kelmiet ifissru d-dannazzjoni. |
|
Fejqan tal-kunjata ta’ Pietru (8, 14-15) |
|
Fejqan iehor
(8, 16-17) |
|
8, 16 Ghal Is, il-qaddej “ha” fuqu nnifsu
l-ugigh kollu taghna bit-tbatija li sofra bi tpattija. Mt jifhem li Gesu` “hadhom” billi xejjinhom
permezz ta’ kull fejqan mirakoluz li ghamel.
Din l-interpretazzjoni, mid-dehra mgebbda, hi fis-sewwa kollu wahda
ta’ verita` teologika profonda: billi
Gesu`, “il-qaddej”, gie biex jiehu fuqu d-dnubiet, huwa seta’ wkoll ihaffef
lill-bnedmin minn kull deni fil-gisem, li jigi b’konsegwenza u kastig
ghad-dnub. |
|
Esigenzi tal-vokazzjoni appostolika (8, 18-22) |
|
8, 18 ghax-xatt
l-iehor:
ix-xatt ta’ lvant ta’ l-ghadira tal-Galilija (Tiberijadi). |
|
8, 20 Bin il-bniedem: titlu li jidher biss fil-Vangeli (ara Gw 3, 14+; minbarra Atti 7,
56; Apk 1, 13; 14, 14);
Gesu` zgur li ta dan it-titlu lilu nnifsu u b’ghogba kbira, daqqa biex
jiddeskrivi l-umiljazzjonijiet tieghu (8, 20;
11, 19; 20, 28), fuq kollox
dawk tal-passjoni (17, 22, ecc), daqqa biex ihabbar it-trionf eskatologiku
tal-qawmien (17, 9), tal-migja tieghu lura fil-glorja (24, 30) u tal-gudizzju
(25, 31). Dan it-titlu, ta’ bixra aramajka u li fil bidu kien ifisser
“bniedem” (Ezek 2, 1+), kien fil-fatt, minhabba fl-originalita` tal-frazi,
jigbed l-attenzjoni fuq l-umilta` tal-kundizzjoni umana tieghu; izda fl-istess hin, kif applikat minn Dan
7, 13+ u wara mill-apokalittika gudajka (Henok) ghall-persunagg traxxendenti,
ta’ nisel smewwi, li jircievi minghand Alla s-saltna eskatologika, kien
inebbah b’mod misterjuz izda car bizzejjed (ara Mk 1, 34+; Mt 13,
13+), x’kien il-messjanizmu tieghu. L-istqarrija bla ebda tlaqliq, maghmula
quddiem is-Sinedriju (26, 64+), kellha min-naha l-ohra tnehhi kull dubju li
seta’ kien hemm. |
|
It-tempesta msikkta (8, 23-27) |
|
8, 26 Mt 8, 10+ |
|
8, 27 S 65, 8+ |
|
L-imxajtna f’art il-Gadarin (8, 28-34) |
|
8, 28 Gadarin: jissejhu hekk mill-belt ta’ Gadara, li
tinsab fix-xlokk ta’ l-ghadira tal-Galilija (Tiberijadi). Il-kelma varjanti “Gerasin” (Mk, Lq u vulg.
ta’ Mt) titnissel mill-isem ta’ belt ohra:
Gerasa jew forsi Korsja;
il-kelma varjanti “Gergesini” gejja minn suppozizzjoni li jaghmel
Origene. - tnejn min-nies, mahkumin
mix-xitan: minflok bniedem wiehed,
kif insibu f’Mk u Lq; bl-istess mod
zewg ghomja f’Geriko (20, 30) u zewg ghomja f’Betsajda (9, 27), miraklu li
jtenni ’l dak ta’ qabel. Din
id-duplikazzjoni tal-persunaggi tista’ tkun ghamla ta’ stil ta’ Mt. |
|
8, 29 Mt 4, 3+ |
|
8, 29 qabel iz-zmien: fil-mistennija ta’ jum il-gudizzju,
ix-xjaten igawdu certu helsien fil-hidma taghhom fuq din l-art (Apk 9,
5); l-iktar li jhobbu jaghmlu hu li
jippussessaw il-bnedmin (12, 43-45+).
Din il-possessjoni ta’ spiss tkun imsiehba b’xi marda, ghax din, bhala
konsegwenza tad-dnub (9, 2+), hi wirja ohra tal-hidma tax-xitan (Lq 13,
16). Hekk ukoll l-ezorcizmi
tal-Vangelu, li xi kultant, bhal f’dan il-kaz, jidhru f’ qaghda cara
ghall-ahhar (ara 15, 21-28p; Mk 1, 23-28p; Lq 8, 2), ta’ spiss jiehdu s-sura ta’ xi
fejqan (9, 32-34; 12, 22-24p; 17, 14-18p;
Lq 13, 10-17). Bis-setgha
tieghu fuq ix-xjaten, Gesu` jeqred l-imperu tax-xitan (12, 28p; Lq 10, 17-19; ara
Lq 4, 6; Gw 12, 31+) u jniedi s-saltna
messjanika, li l-Ispirtu qaddis hu l-weghda karatteristika taghha (Is 11,
2+; Goel 3, 1w). Jekk il-bnedmin jichdu milli jifhmu dan,
ix-xjaten mill-banda l-ohra dan jafuh sew (hawn u Mk 1, 24p; 3, 11p;
Lq 4, 41; Atti 16, 17; 19, 15). Gesu` jghaddi din is-setgha ta’
ghemil ta’ ezorcizmu lid-dixxipli tieghu, flimkien mas-setgha li jfejqu bil-mirakli
(10, 1.8p) li ghandha x’taqsam ma’ l-ewwel setgha (8, 3+; 4, 24;
8, 16p; Lq 13, 32). |
|
Fejqan ta’ wiehed paralitiku (9, 1-8) |
|
9 9, 1 belt: Kafarnahum (ara 4, 13). |
|
9, 2 Mt 8, 10+ |
|
9, 2 dnubietek mahfura: Gesu` jhares lejn il-fejqan tar-ruh qabel
dak tal-gisem u jaghmelo miraklu fuq il-gisem biss biex jasal ghar-ruh. Izda din il-kelma diga` kien fiha weghda
ta’ fejqan, billi l-mardiet tal-gisem kien meqjusa bhala mnissla minn xi dnub
li l-bniedem marid ikun ghamel hu jew il-genituri tieghu (ara 8, 29+; Gw 5, 14;
9, 2). |
|
9, 4 Gw 1, 48+ |
|
9, 5 Li tahfer id-dnubiet tar-ruh hi xi haga
fiha nnifisha iktar difficli milli tfejjaq l-igsma; izda huwa ehfef li tghid dan, ghaliex il-fejqan tar-ruh ma jistax isehh b’mod li
jidher minn barra. |
|
9, 8 Mt 8, 3+ |
|
9, 8 bnedmin: fil-plural:
Mt x’aktarx qieghed jahseb fil-ministri tal-Knisja li rcevew din
is-setgha minghand Kristu (18, 18). |
|
Is-sejha ta’ Mattew (9, 9) |
|
9, 9 Mattew: l-istess wiehed li jissejjah Levi minn Mk u
Lq. |
|
Ikla mal-midinbin (9, 10-13) |
|
9, 10 pubblikani
u midinbin:
jigifieri dawki li d-drawwiet personali jew ix-xoghol ta’ fama hazina
taghhom (ara 5, 46+) kien
jaghmilhom nies “mhux safja” u li mhux ta’ min jindiehes maghhom. B’mod partikolari kienu jahsbu hazin fuqhom
li ma kienux josservaw l-ghadd kbir ta’ ligijiet li jolqtu l-ikel u
t-tekil; minn hawn gejjin il-problemi
ta’ dak li ghandu jigri fuq il-mejda ta’ l-ikel (Mk 7, 3w.14-23p; Atti 10, 15+; 15, 20+; Gal 2, 12;
ara 1 Kor 8w; Rum 14).
|
|
9, 11 Mt 3, 7+ |
|
Diskussjoni fuq is-sawm (9, 14-17) |
|
9, 13 Hniena
rrid:
minflok twettiq mtal-Ligi rigoruz u li jidher minn barra, Alla
jippreferi s-sentimenti interni ta’ qalb sinciera u li taghder. Din hija tema li nsibu ta’ spiss
fil-Profeti (Gham 5, 21+). |
|
9, 14 Gwanni l-Battista. Id-dixxipli tieghu, bhall-Farizej, kienu
jaghmjlu sawmiet zejda biex b’dawn l-opri ta’ qdusija jhaffu l-migja
tas-saltna (ara Lq 18, 12). |
|
9, 15 Gw 3, 29+ |
|
9, 15 L-gharus huwa Gesu`, u shabu, jigifieri
“l-mistednin ta’ l-unur”, ma jistghux isumu ghax bil-migja tieghu diga` bdew
iz-zminijiet messjanici. -
meta l-gharus jehduhulhom:
thabbira cara tal-mewt ta’ Gesu`. |
|
9, 17 L-ilbiesi qodma u d-damiggani qodma huma
l-gudajizmu f’dak kollu li ghandu nieqes fl-ekonomija tas-salvazzjoni; id-drapp mhux imsellet u l-inbid il-gdid
huma l-ispirtu l-gdid tas-saltna ta’ Alla.
Is-sens ta’ qdusija esagerat li kellhom id-dixxipli ta’ Gwanni u
l-Farizej, bl-iskuza li jergghu jaghtu l-hajja mill-gdid lil dak li kien
jigri qabel, ma jwassalx hlief biex iqieghed il-qadim f’qaghda aghar. Filwaqt li Gesu` jirrofta kull piz zejjed u
traqqigh, huwa jrid jaghmel xi haga ghalkollox gdida, ukoll jekk jissublima
l-istess spirtu tal-Ligi (ara 5,
17w). |
|
Fejqan mit-tnixxiegha tad-demm |
u l-qawmien ta’ bint wiehed kap (9, 18-26) |
|
9, 18 wiehed mill-kapijiet: kap tas-sinagoga li f’Mk u Lq jissejjah
Gajru. |
|
9, 19 1 Tim 4, 14+ |
|
9, 20 Mt 23, 5+ |
|
9, 22 Mt 8, 10+ |
|
9, 23 Wirjiet ta’ luttu storbjuzi fil-lvant. |
|
9, 25 Mt, 8, 15+ |
|
9, 26 Mt 8, 3+ |
|
Fejqan ta’ zewg ghomja (9, 27-31) |
|
9,
27 Bin David: titlu messjaniku (2 Sam 7, 1+; ara
Lq 1, 32; Atti 2, 30; Rum 1, 3), generalment accettat
mill-gudajizmu (Mk 12, 35; Gw 7, 42) u
li dwaru Mattew b’mod partikolari sahaq li japplikah ghal Gesu` (1, 1; 12, 23;
15, 22; 20, 30p; 21, 9.15).
Gesu` accettah biss b’riserva, ghaliex kien jimplika hsieb wisq uman
ta’ kif thares lejn il-Messija (22, 41-46;
ara Mk 1, 34+), u kien jippreferi
t-titlu misterjuz ta’ Bin il-bniedem (8, 20+). |
|
9, 28 Mt 8, 10+ |
|
9, 30 Mk 1, 34+ |
|
Fejqan ta’ wiehed mutu mxajtan (9, 32-34) |
|
9, 33 Mt 8, 29+ |
|
9, 34 Versett imholli barra mix-xiehda tat-test
“occidentali”. |
|
Il-mizerja tal-folol (9, 35-38) |
|
9, 35 Mk 1, 1+ |
|
9, 36 raghaj: xbieha biblika (Num 27, 17; 1 Slat 22, 17; Gdt 11, 19;
Ezek 34, 5). |
|
2.
KLIEM APPOSTOLIKU |
|
Il-missjoni tat-Tnax (10, 1-15) |
10 10,
1 Mt
jobsor li l-ghazla tat-Tnax hi maghrufa, filwaqt li Mk u Lq jsemmuha b’mod
esplicitu bhala xi haga distinta mill-missjoni. |
10,
2 L-elenku
tat-tnax l-appostlu (ara Mk 3, 14+
u Lq 6, 13+) waslilna f’erba’ ghamliet, skond Mt, Mk, Lq u Atti. Jinqasam fi tliet gruppi ta’ erba’ ismijiet
kull wiehed; l-ewwel ta’ kull grupp
huwa dejjem l-istess f’kull ghamla:
Pietru, Filippu u Gakbu ta’ Alfew;
izda mbaghad l-ordni ta’ l-ismijiet ta’ wara jista’ jinbidel. Fl-ewwel grupp, dak tad-dixxipli l-aktar
qrib ta’ Gesu`, Mt u Lq jqeghdu lill-ahwa Pietru u Indri`, Gakbu u Gwanni; f’Mk u Atti, Indri` jingieb bhala r-raba’
wiehed, filwaqt li jcedi postu liz-zewg ulied ta’ Zebedew li saru, flimkien
ma’ Pietru, it-tlieta l-iktar intimi mal-Mulej (ara Mk 5, 37+). Iktar tard
fl-Atti, Gakbu ta’ Zebedew jingieb wara Gwanni, huh iz-zghir, li jkun sar
iktar importanti (ara Atti 1,
13; 12, 2+ u qabel Lq 8, 51+; 9, 28).
Fit-tieni grupp, li jidher li kellu rabtiet specjali ma’ dawk li ma
kienux lhud, Mattew jew Levi jghaddi ghall-ahhar post fil-lista ta’ Mt u ta’
l-Atti; huwa biss f’Mt li jissejjah
“il-pubblikan”. Fit-tielet grupp,
l-iktar wiehed gudajizzanti (lhudi fost il-lhud), u jekk Taddew (jew Lebbew)
ta’ Mt u Mk u l-istess isem ghal bhal Guda (bin Gakbu) ta’ Lq u Atti, dan
insibuh f’Lq u Atti fit-tielet minflok it-tieni post. “Xmun l-Imheggeg” ta’ Lq u Atti hu biss
it-traduzzjoni griega ta’ l-aramajk “Xmun il-Kanani” ta’ Mt u Mk; Guda l-Iskarjota, it-traditur, dejjem
insibuh fl-ahhar post; ismu ta’ sikwiet
jitfisser bhala “ir-ragel minn Qirjot” (ara
Goz 15, 25), izda jista’ jkun ukoll imnissel mill-aramajk xeqarja, “il-giddieb, l-ipokrita”. |
10,
6 dar ta’ Izrael: ebrajizmu bibliku, minflok “il-poplu ta’
Izrael”. - Bhala werrieta ta’ l-ghazla u tal-weghdiet,
il-lhud ghandhom ikunu l-ewwel li jircievu l-offerta tas-salvazzjoni; izda ara
Atti 8, 5; 13, 5+. |
10,
7 Mt 3,
2+ Mt 4, 17+ |
10,
11 It-tislima
li tinghata fil-orjent issir billi bniedem jixtieq is-sliem lill-iehor. Dan l-awgurju (v 13) jitqies li hu xi haga
konkreta hafna li ma tistax tibqa’ fl-arja:
jekk dan ma jkunx jista’ jitwettaq,
ha jerga’ lura ghand min ikun lissnu. |
10,
14 farfru t-trab: kelmiet ta’ nisel ebr. Jitqies bhala mhux safi t-trab ta’ kull art
barra l-art imqaddsa; hawnhekk,
jigifieri ta’ kull art li ma tilqax il-Kelma. |
Il-missjunarji se jkunu
ppersegwitati (10, 16-25) |
10,
17-39 It-taghlimiet
ta’ dawn il-vv jghaddu ’l hinn sew mil-limitu ta’ l-ewwel missjoni tat-Tnax u
zgur li tlissnu aktar tard (ara f’liema parti jinsabu f’Mk u Lq). Mt gabarhom flimkien hawnhekk biex
jikkompila brevjar shih fuq il-missjunarju. |
10,
17 qrati: litt. “sinedriji”, sew is-sinedriji z-zghar
fil-provincja sew is-sinedriju l-kbir f’Gerusalemm (ara 5, 21w). |
10,
23 Wara f’ohra, Origene, xiehda ohra u
kodici VI seklu jgibu: “u jekk
jippersegwitawkom f’din aharbu f’ohra” (jigifieri lejn it-tielet belt). -
l-bliet kollha ta’ Izrael:
il-grajja hawn imhabbra ma tolqotx lid-dinja b’mod generali, izda
Izrael b’mod partikolari; grat meta
Alla gie “jzur” lill-poplu tieghu li sar infidil u temm is-sistema tal-patt
il-qadim bil-qerda ta’ Gerusalemm u t-tempju ta’ go fiha fis-sens 70 WK (ara 24, 1+). |
Tkellmu bil-miftuh u minghajr biza’ (10, 26-33) |
10,
27 Gesu`
ried biss jafda l-messagg tieghu b’mod mistur, sabiex dawk li kienu jisimghuh
ma jkunux jistghu jaqbduh (Mk 1, 34+) u hu stess kien ghadu ma wettaqx
hidmietu bil-mewt u l-qawmien tieghu.
Iktar tard id-dixxipli se jkunu jistghu u ghandhom id-dmir li jipproklamaw
kull haga minghajr ebda biza’. Is-sens
ta’ dawn il-kliem f’Lq hu ghalkollox divers:
li d-dixxipli ma’ghandhomx jimitaw l-ipokrisija tal-Farizej: dak kollu li kienu jippretendu li ghandhom
jahbu kellu jispicca biex isir maghruf minn kulhadd; halli mela d-dixxipli
jitkellmu bil-miftuh. |
10,
32 Fil-waqt
ta’ l-ahhar gudizzju, meta l-Iben se jaghti l-maghzulin f’idejn il-Missier (ara 25, 34). |
Dissens minhabba f’Gesu` (10, 34-36) |
10,
34 Gesu`
hu “sinjal li jmeruh” (Lq 2, 34) illi, minghajr ma jkun irid it-tweeghir,
huwa se jkollu tabilfors jipprovokah minhabba l-htiega ta’ ghazla li huwa
jitlob minna. |
Ichad lilek innifsek biex
timxi wara Gesu` (10, 37-39) |
10,
39 F’dawn
il-kliem, ta’ ghamla izjed antika minn dik ta’ Mk u Lq, “isib” trid tiftiehem
fis-sens kemxejn differenti ta’ “jigbor”, “jikseb”, “jaqla’” (ara Gen 26, 12; Hos 12, 9;
Prov 3, 13; 21, 21; ara 16, 25+).
|
Tmiem id-diskors
appostoliku (10, 40-42) |
10,
41 profeta u gust, zewg kelmiet biblici li
nsibuhom flimkien ukoll fi 13, 17 u 23, 29, hawnhekk prattikament ifissru
l-missjunarju u n-nisrani. |
10,
42 l-izghar: l-appostli li Gesu` jibghat b’missjoni (ara Mk 9, 41 u Mt 18, 1-6.10.14). |
|