Ir-Raba’ Ktieb (hawn)

IR-RABA’ KTIEB

90 (89) Id-debulizza tal-bniedem

90 Talba ta’ bniedem gharef, li dahal go fih l-ispirtu ta’ l-Iskrittura (riferenzi ghal Gen, Gob, Dt), li hi meditazzjoni fuq id-dghufija tal-bniedem u fuq il-qosor tal-hajja mqassra bid-dnub. Huwa l-uniku salm li jigi attribwit lil Mose`, x’aktarx minhabba fix-xebh tas-salm ma’ Gen u Dt 32.

90, 1 kenn: skond LXX; TM jgib “ghamara”.

90, 3 Gen 3, 19+

90, 5 Is 40, 6-7+

90, 9 tnehida: Tr. “nifs”; sirjak fehem “bhal brimba”, li LXX u vulg. jzidu.

90, 12 Mill-gharfien tad-debulizza tal-bniedem johrog l-gherf li hu l-biza’ ta’ Alla (Prov 1, 7+).

90, 14 S 17, 15+

90, 14 Il-vv 14-17 jestendu ghal Izrael kollu l-meditazzjoni u t-talb, li kellu b’ghan wahdieni lill-bniedem.

90, 17 ta’ Alla Sidna: Tr. “tal-Mulej, Alla taghna” fejn “Alla taghna” jzidha TM, ohrajn ihalluha barra. - x-xoghol ta’ jdejna: TM jtenni dan il-kliem; ohrajn igibuh darba biss.

91 (90) Taht gwenhajn Alla

91 Dan is-salm jizviluppa t-taghlim tradizzjonali ta’ l-ghorrief (ara 5, 19w) fuq il-harsien divin li jinghata lill-bniedem gust. It-tehbira divina li ttemmu (vv 14-16) tissoponi li l-fidil se jghaddi mit-tigrib, izda Alla se jehilsu.

91, 1-2 Din l-istrofa tqieghed biswit xulxin erba’ ismijiet divini: Eljon (“l-Gholi”), El-Xaddaj (ara Gen 17, 1+), li LXX u vulg. xi bnadi jittraducu bhala “Alla tas-sema” u hawn bhala “dak li jista’ kollox” jew “Omnipotenti”, Jahwe` (ara Ez 3, 14+) u Elohim (Alla).

91, 2 ghid: verzjonijiet igibu: “filwaqt li jghidu”; TM jgib “nghid”.

91, 3 mill-mard: middeber fit-TM; tr. “li thabbat (li toqtol)” , skond ebr, medabber.

91, 4 S 17, 8+

91, 6 ggib herba f’nofsinhar: verzjonijiet igibu: “mix-xitan ta’ nofsinhar”.

91, 9 int: TM jgib ’atta, “int”; ohrajn igibu: “int tghid: kenn tieghi hu l-Mulej”.

91, 13 l-iljun: Tr. “bhejjem selvaggi”, verzjoni incerta; LXX u sirjak igibu “sriep (u lifghat)”.

91, 16 Prov 3, 2+

92 (91) Kantiku tal-gust

92 Innu ta’ taghlim li jizviluppa d-duttrina tradizzjonali ta’ l-ghorrief: ix-xorti tajba tal-gusti u l-qerda tal-hziena (ara 37; 49; ecc).

92, 10 Ghax... Mulej: versett imtenni, skond TM; ohrajn ihallu barra.

92, 11 sawwabtli: litt. “fawwart fuqi”, skond sirjak, Targum; TM jgib “nitfawwar bi (zejt ifuh)”.

92, 12 l-ghedewwa tieghi: Tr. “dawk li kienu jseksku fuqi”, bexoreraj, skond verzjonijiet; fit-TM (bexuraj), zbaljat, saret nota bil-kliem “l-ghedewwa tieghi”.

93 (92) Alla kollu maesta`

93 Ir-regalita` ta’ Jahwe`, kif murija bil-ligijiet li jaghmel ghad-dinja materjali u li jaghti lill-bnedmin. Skond it-titlu tas-LXX u t-Talmud, dan is-salm kien jinghad “lejlet is-sibt, meta d-dinja tghammret bil-bnedmin” (ara Gen 1, 24-31). Jigi applikat ghal Kristu b’mod ta’ tixbiha.

93, 2 Is-sema hi l-ghamara ta’ Alla (8, 3 ecc). L-ilmijiet (vv 3-4) jistghu jitfissru bhala l-qawwiet kuntrarji ghal Alla u l-poplu tieghu (18, 5+; Gob 7, 12+; Is 8, 7; 17, 12; Dan 7, 2; Apk 17, 15).

93, 3 Gob 7, 12+ S 18, 5+

93, 4 aqwa mill-imwieg: jew x’aktarx, “aktar kburi minn mili l-bahar wara l-frugh”; TM jgib: “kburi, mili l-bahar?”.

93, 5 kmandamenti: Tr. “taghlimiet”, “xhieda”. Dawn l-ordnijiet divini (dejjem fil-plural fl-ebr.) flimkien jaghmlu l-ligi rivelata, li ma tinbidilx l-istess bhal ma jinbidilx l-univers materjali, sies tas-saltna definittiva ta’ Jahwe`, f’Izrael daqskemm fil-holqien. - darek: it-tempju, ikkonsagrat ghal dejjem (1 Slat 8, 13; 9, 3) u li jikkonsagra ’l min gewwa fih jersaq lejn Alla l-Qaddis (Ez 19, 6+; Lev 10, 3; 19, 2; Ezek 42, 14).

94 (93) Alla l-gust

94 Dan is-salm jesprimi t-taghlim tradizzjonali ta’ l-ghorrief, fl-istil tal-Prov.

94, 7 S 10, 11+

94, 11 Koh 1, 2+

94, 11 frugha: Koh. jippreferi “nifs”. - Dan il-v x’aktarx zdied bhala kumment ghall-versett ta’ qabel.

94, 12 l-ligi: fis-sens wiesgha tar-rivelazzjoni u t-taghlim morali.

94, 17 fis-skiet tal-mewt: Tr. “saltna tas-skiet”, litt. “skiet”, jigifieri ix-xeol.

95 (94) Salm ta’ stedina

95 Innu processjonali, x’aktarx kantat fil-festa ta’ l-Gherejjex (ara Dt 31, 11).

95, 1 blata: riferenza, li terga’ ssir fil-v 8, ghall-blata li minnha hareg l-ilma fid-dezert (Ez 17, 1w) jew ghall-blata li fuqha kien mibni t-tempju (2 Sam 24, 18).

95, 7 Ezek 34, 1+

95, 8 Meriba tfisser “”tilwima” u Massa “tigriba”.

95, 10 dan in-nisel: Tr. “dak in-nisel” skond verzjonijiet; TM jgib “nisel”. - poplu: skiond TM, ‘am; tr. “dejjem”, ‘ad, skond ms. 1 u LXX; grg. zamm it-taghlimiet ewlenin, imsewwija fit-TM biex irattab l-akkuza kontra Izrael ta’ zmien l-ezodu, zmien li minnu t-tradizzjoni ta’ wara ghamlet zmien tad-deheb.

95, 11 L-art imweghda u t-tempju, fejn joqghod Alla. F’Lhud 3, 7, il-mistrieh jigi interpretat f’sens spiritwali: se jkun is-sibt definittiv.

96 (95) Il-Mulej sultan u mhallef

96 Dan l-innu, li x’aktarx jghaqqad zewg poeziji li jghannu r-regalita` divina u l-migja ta’ l-imhallef tad-dinja, jintghamel minn tifkiriet f’salmi ohra u f’ Isaija.

96, 5 l-allat tal-popli: hawn LXX jgibu: “id-demonji”. Tema li nsibu ta’ spiss fit-Tieni Parti ta’ Isaija (Is 40, 18w; ecc; ara 1 Kor 8, 4+).

96, 8 Il-poeta jerga’ jsemmi 29, 1-2, u jishaq fuq it-ton universalistiku ta’ dan il-versett (ara 47, 10; Zak 14, 17).

96, 10 S 93, 1+

97 (96) Il-Mulej jittrijonfa

97 Innu eskatologiku. Fih insibu diversi tifkiriet ta’ salmi li gew qabel.

97, 1 S 93, 1+

97, 2 S 85, 11+

97, 5 quddiem il-Mulej: skond TM; ohrajn ihallu barra ghax “quddiem is-Sid” huma kelmiet imtennija.

97, 8 l-ibliet ta’ Guda: litt. “bniet Guda”, jigifieri l-ibliet tal-pajjiz.

97, 10 Ihobb... jobghod il-hazen: skond sirjak; TM jgib: “dawk minnkom li jhobbu lill-Mulej, ha joboghdu l-hazen”; tr. “oboghdu l-hazen, intom li thobbu lill-Mulej”.

97, 11 Ifegg: “Tela’ ” skond verzjonijiet; TM jgib: “Inzera’ ”.

98 (97) L-imhallef ta’ l-art

98 Innu eskatologiku, imnebbah minn tmiem il-Ktieb ta’ Isaija u qrib hafna ta’ 96.

98, 4 ifirhu: skond TM; kelma mtennija; xi kultant imhollija barra.

98, 5 bic-cetra: imtennija, u mhollija barra; imdahhla skond TM.

98, 6 Dawn il-hsejjes li f”Izrael kienu jimmarkaw it-tlugh fuq it-tron ta’ sultan (2 Sam 15, 10; 1 Slat 1, 34), isiehbu l-insedjament ta’ Jahwe` (47, 6), li dwaru kienu diga` nstemghu fuq is-Sinaj (Ez 19, 16).

99 (98) Alla, sultan gust u qaddis

99 Innu eskatologiku li z-zewg taqsimiet tieghu (vv 1-4 u 6-8) jintemmu permezz ta’ ritornell (vv 5 u 9) li jghanni dwar il-qdusija tas-sultan ta’ Izrael.

99, 3 Is 6, 3+

99, 4 Int sultan: xi testi jzidu “setghan”, x’aktarx minn we‘az; TM jgib we‘oz, “u s-setgha (tas-sultan)”.

99, 6 L-intercessuri l-kbar (ara 106, 23; Ez 32, 11+; Num 17, 11-13).

99, 8 Ez 32, 11+ Num 20, 12+

99, 8 izda thallast... taghhom: Hawn niftakru fil-kastig li hadu Mose` u Aron li ma setghux jidhlu fl-art imweghda (ara Num 27, 14; Dt 3, 26; ecc).

100 (99) Stedina ghat-tifhir

100 Dan l-innu f’ghamla ta’ dossologija (innu ta’ tifhir) itemm is-serje ta’ salmi fuq is-saltna ta’ Jahwe` (S 93 u wara). X’aktarx li kien jinghad filwaqt tad-dhul fis-santwarju ghall-offerta tas-sagrificcji tas-sliem (ara Lev 7, 11w).

100, 5 Ritornell antik (Ger 33, 11), li ta’ spiss jerga’ jidher fis-salmi bhala antifona u bhala preludju; jissemma fi 2 Kron 5, 13; 7, 3; 20, 21; Ez 3, 11; Gdt 13, 21 (vulg.); 1 Mak 4, 24; ara Mik 7, 20.

101 (100) Il-mera tal-princpijiet

101 Dehra tal-princep rett; ifakkar f’xi siltiet mill-Proverbji.

101, 2 Riferenza x’aktarx ghall-migja mistennija tal-Messija, “dak li gej” (Mt 11, 3; Gw 4, 25).

101, 3 ebda haga hazina: litt. “ebda haga ta’ Beljal”, jigifieri ghemejjel ta’ idolatrija; tr. “ebda azzjoni hazina”.

101, 8 Ghodwa wara l-ohra: traduzzjoni litt. L-ghodwa, zmien il-grazzji divini (17, 15+), huwa wkoll zmien il-gustizzja, sew dik tal-bniedem sew dik ta’ Alla (46, 6; 73, 14; 2 Sam 15, 2; Gob 7, 18; Is 33, 2; Ger 21, 12; Sof 3, 5).

102 (101) Talba fix-xorti hazina

102 Dan is-salm penitenzjali jghaqqad zewg poemi ta’ ritmu divers; ilment personali (vv 1-12 u 24-28; ara S 69) u talba ghar-ristawrazzjoni ta’ Sijon (vv 13-23 u 29).

102, 8 nitniehed: wa’ehemajah; TM jgib: wa’ehjeh, “jiena hu”.

102, 9 Billi jippuntaw subghajhom lejja bhala ezempju tax-xorti li jixtiequ lill-ghedewwa taghhom (ara Ger 29, 22). - jixeghlu... u jidghu: skond mss., LXX u sirjak: “min kien iweggaghni, jidghili”; TM jgib: “min hu mghaddab kontrija” (vokalizzazzjoni differenti).

102, 19 S 22, 31 w+

102, 19 Mulej: skond TM (Jah); tr. “Alla”.

102, 24 Nehhieli: skond TM; tr. “(sahhti) tghawwget”. - qassarli... hajti: skond TM; izda LXX u sirjak igibu: “gharrafni bl-ghadd ckejken ta’ jiemi”.

103 (102) Alla hu mhabba

103, 5 snin hajtek: Tr. “jiemek”; litt. “l-ezistenza tieghek (hajtek)”, ‘odeki; TM jgib “tizjinek”, ’edjek.

103, 8 Ez 34, 6w+

103, 8 Dawn huma l-attributi ta’ isem Jahwe`, rivelati lil Mose` (Ez 34, 6+), li s-salm kollu jizviluppa, billi jqieghed l-accent fuq il-hniena u t-tjubija (ara vv 17-18 u Ez 20, 6), bi thejjija ghal 1 Gw 4, 8.

103, 14 S 90, 3+

103, 15 Is 40, 7+ S 90, 5w+

104 (103) Gmiel il-holqien

104 Dan l-innu jsegwi l-istess ordni tal-kosmologija li hemm f’Gen 1.

104, 3 S 68, 5+

104, 7 Gob 7, 12+

104, 17 fil-qcacet taghhom: bero’xam skond LXX; TM jgib beroxim, cipress, tr. gnipru.

104, 18 fniek tax-xaghri: mammiferi zghar li jixbhu l-marmotti u jghixu f’bejtiet (ara Prov 30, 26).

104, 24 Prov 8, 22-31+

104, 26 Gob 3, 8+ Gob 40, 25+

104, 30 L-ispirtu ta’ Alla qieghed fin-nisel tal-hlejqa u tal-hajja.

104, 33 S 7, 18+

104, 35 Hallelujah: skond TM; LXX jgibha fil-bidu tas-salm 105.

105 (104) Il-grajja ta’ l-ghageb ta’ Izrael

105 Is-salm ifakkar, haga wara l-ohra, il-grajja tal-patrijarki (vv 8-15), il-grajja ta’ Guzeppi (vv 16-23), il-missjoni ta’ Mose` (vv 24-27), il-kastigi ta’ l-Egittu (vv 28-36), it-tluq mill-Egittu u t-tterriq fid-dezert (vv 37-43) u saflahhar id-dhul f’Kanghan, l-art imweghda lil Abram (vv 44-45).

105, 6 il-mahtur tieghu: skond 2 mss; TM jgib “il-maghzulin tieghu”.

105, 9 Gen 15, 1+

105, 15 li huma kkonsagrati lili: litt. “il-midlukin tieghi”. Izrael hu saltna ta’ qassisin (Ez 19, 6; Is 61, 6; ara S 28, 8; Hab 3, 13).

105, 22 jghallem: skond verzjonijiet; TM jgib “jorbot”.

105, 28 webbsu rashom: “ghamlu sfida” skond verzjonijiet; TM jgib: “ma sfidawx”. Jekk taqra’ xameru minflok maru, tista’ tittraduci “ma kellhomx widnejhom miftuha”. - kliemu: Tr. “l-ordnijiet tieghu”.

105, 40 Ez 16, 2-36+

105, 40 Talbuh: skond verzjonijiet; tr. “fuq talba taghhom”; TM jgib is-singular (ittra mhollija barra).

105, 41 Ez 17, 1-7+

105, 45 Hallelujah: skond TM; verzjonijiet ihallu barra.

106 (105) Stqarrija ta’ gens

106 Il-vv 1-5 u 48 joffru kwadru liturgiku ghal salm storiku, imnebbah minn Dt u Num, li jikkostitwixxi stqarrija ta’ gens, li biha poplu niedem jerga’ jiftakar fid-dnubiet kollettivi li jkun ghamel fl-imghoddi biex jixli lilu nnifsu bihom quddiem Alla (ara 1 Slat 8, 33w; Is 63, 7 - 64, 11; Neh 9, 5-37; Dan 9; Bar 1, 15 - 3, 8).

106, 1 S 100, 5+

106, 7 hdejn il-Bahar tal-Qasab: testi jzidu “hdejn il-bahar,” qabel dawn il-kelmiet: ‘al jam skond TM; ohrajn igibu “l-Izjed Gholi”, ‘eljon.

106, 9 S 89, 10+

106, 15 fgahom bl-ikel sa mnifsejhom: Tr. “baghtilhom id-deni fil-gewwieni taghhom”; “deni” f’sens xejn cert. LXX igib: “xaba’ ”.

106, 20 il-glorja taghhom: it-taghlima ewlenija, mizmuma minn xi mss, kellha tkun “il-glorja tieghu” (ta’ Alla), izda t-test gie msewwi biex inehhi kelmiet mhux meqjusa ta’ gieh, u kwazi hziena.

106, 23 Ez 32, 11+

106, 28 Dt 26, 14+

106, 33 Num 20, 12+

106, 33 tellfulu: hemeru; TM jgib himeru, “sfidawlu”.

106, 37 Lev 18, 21+

106, 39 L-adulterju (73, 27) ul-prostituzzjoni jfissru, fil-profeti, l-infedelta` lejn Alla u l-idolatrija (ara Hos 1, 2+).

106, 48 Dossologija (innu ta’ tifhir) li timmarka tmiem ir-raba’ ktieb tas-salterju; warajha tigi rubrika liturgika. - Hallelujah: mizjuda mit-TM, izda mqeghda fil-bidu tas-salm li jmiss minn LXX.

Nisga – Salmi 58 sa 74 – Aktar fuq is-Salmi

L-Ewwel Ktieb

It-Tieni Ktieb

It-Tielet Ktieb

Ir-Raba’ Ktieb (hawn)